persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
‘Het verhaal van Vlaanderen’ – Aflevering acht
STAD – 21 februari 2023 – De jaren 1800 passeerden de revue in de tv-serie ‘Het verhaal van Vlaanderen’. Stoommachines zorgden voor grote technische vooruitgang, want fabrieken konden hiermee hun produktie automatiseren. Rijken waren stéénrijk en armen waren straatarm. Er kwam verzet.
TECHNOLOGIE: STOOM
Vooruitgang valt niet te stoppen. Spijts de angst bij sommige boeren die vreesden dat de voorbijrijdende treinen ertoe zouden leiden dat hun koeien geen melk meer konden geven. In 1835 reed de allereerste passagierstrein van het Europese vasteland. Dit was tussen Brussel en Mechelen.
Hij was niet van Belgische makelij, die locomotief die de allereerste rit maakte door Vlaamse velden, maar van Britse. Tegen het eind van datzelfde jaar werd in de fabriek van Cockerill in Seraing bij Luik de locomotief ‘Le Belge’ klaargemaakt.
De stoomlocomotief is een bekende toepassing van de stoommachine. En daar ontbrak het Gent niet aan: aan stoommachinebouwers. De tijd was rijp voor stoommachines in Gent, gezien de vele textielfabrieken aan het automatiseren waren. En textielfabrieken waren er in Gent in overvloed.
‘Le Phoenix’ (1821), ‘Werkhuizen Van den Kerchove’ (1825) en ‘Constructieatelier Carels’ (1839) waren in Gent dé fabricanten van stoommachines.
Charles Louis Carels begon aan de Tichelrei een constructiewerkplaats voor stoommachines. Later verhuisde hij naar het Klein Meerhem en uiteindelijk naar ‘Dok Noord’, waar nu het winkelcomplex is. Er hangen daar nog grote foto’s tegen de muur van de oude constructiewerkhuizen.
‘Van den Kerchove‘ – dat later mede-eigenaar van ‘Carels’ werd – zat aan de Coupure waar nu fitness ‘Stadium’ is.
‘Le Phoenix‘ had haar fabriek aan de Brugsepoort – bij de Leiekaai. Je kan op de parking van autobedrijf ‘NAM’ nog een laatste muur van de fabriek ontwaren. De rest van de fabriek is afgebroken.
En de bouw van locomotiefmotoren? In 1867 demonstreerde ‘Carels’ een stoomaangedreven rangeerlocomotief tijdens de Wereldtentoonstelling in Parijs.
In 1894 sloot Carels een licentiecontract met Rudolf Diesel. Dan ging hij uiteraard dieselmotoren vervaardigen.
ECONOMIE IN GENT: TEXTIEL
Het is duidelijk dat de industriële revolutie was ingezet, in Gent en in Vlaanderen. Of past het hier beter om België te zeggen? De presentator van de tv-serie ‘Het verhaal van Vlaanderen’ – Tom Waes – poneerde zondag dat België in 1835 de tweede rijkste natie was ter wereld (na Engeland) en de vijfde grootste economie had.
Gent speelde een belangrijke rol in de economische bedrijvigheid. Het ging hier in de eerste plaats over de textielindustrie: katoendrukkers, katoenspinnerijen en weverijen, en vlasverwerkers.
Er waren in Gent té veel bedrijven in die sector om op te noemen. Bij wijze van oefening maakten we enkele jaren geleden op deze blog een dossier van alle bedrijven die ooit zouden leiden tot de oprichting van het grote UCO, Gent’s parel van de textiel.
Ook hun entrepreneurs komen uitvoerig aan bod in ons dossier. Namen als Lousbergs, de Hemptinne, Voortman, De Smet, Brasseur, Braun, Hanus en Hebbelynck ontbreken daar niet in. Misschien doen ze een belletje rinkelen?
Herinner je ook dat, tevoren, Gentenaar Lieven Bauwens een Engels een spintoestel, uitgevonden rond 1779 – ‘The mule Jenny’ – naar het vasteland smokkelde en daarna in Gent met zijn schoonbroers meerdere textielfabrieken oprichtte. En zo je wil, gaat de (ambachtelijke) textielnijverheid terug tot de tijd van Jacob van Artevelde.
SOCIAAL: UITBUITING
De 19de eeuw was de industriëlen gunstig gezind.
Techniek floreerde, financiële middelen waren ter beschikking… en er was werkvolk in overvloed dat “voor een appel en een ei” wou werken omdat het honger had. Sociale rechten bestonden niet. In de feiten was de middeleeuwse feodaliteit terug.
Kleine boeren trokken naar de stad. Vaak omdat hun boerderijtje veel te weinig opbrengst had. Na mislukte oogsten midden de 19e eeuw, met hongersnood als gevolg, kwam er een ware migratiestroom op gang van het platteland naar de stad. De industrie trok hen aan. Vrouwen en kinderen gingen mee werken in de fabriek.
Arbeiders en hun gezinnen woonden in beluiken. Wat de leefomstandigheden waren in die achtergestelde buurten, belichtten we al op deze blog.
In de tv-uitzending werd het ‘Batavia‘-beluik genoemd. Dat strekte zich uit van de Plateaustraat tot de Rozier en maakte later plaats voor universitaire gebouwen.
Idem dito voor het ‘Devreese‘-beluik dat er aanpaalde, tussen Rozier en Blandijn.
Over de beluiken schreven we: “Rond 1840 wonen in Gent een kleine 20.000 mensen in 600 beluiken – een kwart van de inwoners op vijf procent van de beschikbare oppervlakte! In een rapport van 1848 beschrijven de Gentse dokters Mareska en Heyman de erbarmelijke leefomstandigheden in het beluik ‘Batavia’.”
In de tv-uitzending hoorden we dat er daar, op 100x300m oppervlakte, 117 huisjes stonden. Die telden 585 bewoners.
De armoede was groot. De leefomstandigheden waren slecht.
De smalle steegjes tussen de huisjes werden ook nog als afvalstort en open riool gebruikt. Het publieke sanitair (er was geen ander) was minder dan minimaal. Ook de voeding was ondermaats.
Moet het dan gezegd dat er ziekte-epidemieën uitbraken?
Cholera, tyfus, pokken, tbc… waren levensbedreigende plagen. De gemiddelde levensverwachting van de bewoners lag op 30 jaar, aldus presentator Tom Waes.
POLITIEK-SOCIAAL: GEDEELTEIJK STEMRECHT
Er kwam verzet.
Door het cijnskiesrecht (1830-1893), waarbij alleen grote belastingbetalers hun parlementaire vertegenwoordiging mochten stemmen, bleven sociale wetten ter bescherming uit. Die grote belastingbetalers waren immers ofwel de oude rijken ofwel de nouveaux riches w.o. de fabriekseigenaren. Zij maakten 2% uit van de (normaal gesproken stemgerechtigde) bevolking.
Dit gold voor het ‘Huis van Volksvertegenwoordigers’. Toetreden tot de Senaat werd nog moeilijker gemaakt via een hoge ‘verkiesbaarheidscijns‘.
Intussen waren de socialisten zich aan het organiseren, vooral in Gent, vanaf 1885. Edward Anseele is een naam als een klok. Hij stond mee aan de oprichting van coöperatieve vennootschappen (gezamenlijke inkoop, met kortingvoordeel) en van de militantenkrant ‘Vooruit‘.
Anseele en de zijnen wilden ‘algemeen stemrecht’. Dit wil zeggen: voor mannen… Hier raken we meteen al een weke plek bij zijn arbeiderspartij ‘BWP’, wat hem niet in dank zal worden afgenomen.
Via het stemrecht zou men socialistische parlementsleden krijgen die sociale wetten zouden kunnen stemmen.
Er was een staking nodig in 1893 – de eerste in Europa – en enkele doden als gevolg van politiegeweld, opdat de parlementariërs instemden met het algemeen stemrecht… Het algemeen ‘meervoudig stemrecht’, welteverstaan. Zij die veel belastingen betaalden, kregen méér dan één stem.
De verworvenheden waren tegelijk groot en toch ontoereikend. Er was nog géén ‘één man één stem’. Pas in 1918 werd het algemeen enkelvoudige stemrecht voor Belgische mannelijke burgers ingevoerd. Voor vrouwen was dit pas in 1948.
Intussen bleven “de wonderen der techniek” niet uit: bewegende filmbeelden en automobielen deden hun intrede!
En wie was een grondlegger van de film? Niemand minder dan Jozef Plateau naar wie de straat tussen Verlorenkost en Sint-Pietersnieuwstraat genoemd werd.
‘Het verhaal van Vlaanderen‘ is een tiendelige serie op Eén en op vrt Max. Elke zondagavond. Bekijk de laatste aflevering op VRT MAX
Lees ook op deze blog:
STAD – Eerste wereldoorlog in Gent: Koedienst, paardenkweek, spionnencafé, zeppelin…
Vlaamse rebellie temidden van oorlogen! Maar er was méér, toch?
“Groeninge veld! Groeninge veld!” is wapenspreuk van familie Borluut
STAD – Tom Waes vermeldde grafheuvels in Sint-Bernadettewijk
Lees ook op deze blog:
