ENTREPRENEUR – Van den Kerchove: stoom aan de Coupure

Op Gent’s grondgebied hebben meerdere stoommachinefabrieken gestaan. Eén ervan heette Le Phoenix, ontstaan in 1821. (Lees op deze blog: Le Phoenix – Phoenixstraat) gevestigd bij de Leie in het zuiden van de Brugse Poort. Men maakte daar vooral textielmachines. Een ander was de stoommachinefabriek van de Fabrieken Carels Gebroeders die op de plek lag waar nu het woon-werk-winkelcomplex Dok Noord is. Men maakte daar naast stoommachines, later ook diesels en elektromotoren. Nog een ander lag aan de Coupure Links, vlakbij “het Boerekot” ofte de faculteit voor bio-ingenieurs van Ugent, hoewel daar toen nog sprake was van de gevangenis ’t Rasphuis.

Metaalconstructiehuizen of Werkhuizen Van den Kerchove of Anciens Ateliers de Construction lag aan de Coupure Links 625, om precies te zijn. Vandaag wordt in de restanten van het fabrieksgebouw het fitness center ‘Stadium’, de brouwerij & drankenhandel ‘De Hopduvel’ en een cultuurcentrum uitgebaat. UPDATE: In april 2021 vertrok De Hopduvel, na 36 jaar, van de Coupure naar Dok-Noord.

De kiem van de succesvolle fabriek werd in 1825 gelegd door Emmanuel Van den Kerchove. De familienaam wordt niet gespeld met ck, enkel met c. Zijn atelier heette bij de start een “mecaniekmakerij” en lag tot in 1839, in Twaalfkameren, aan de andere zijde van de Coupure. Vanaf 1833 bouwde hij stoommachines. In een tijdspanne van twee decennia werd Van den Kerchove de belangrijkste stoommachinefabrikant in de provincie.

Zoon Prosper – geboren kort na de Belgische onafhankelijkheid – studeerde aan de ULB alvorens de zaak van zijn vader over te nemen. Zijn ingenieurswetenschappen zouden hem goed van pas komen. Hij studeerde ook nog rechten en notariaat. In 1859 nam Prosper het roer over van zijn vader Emmanuel. Acht jaar later kon hij tijdens de wereldtentoonstelling van Parijs in 1867 een licentie voor Europa op de kop tikken, voor de bouw van de toen nieuwe Corliss stoommachine. De tijd was rijp voor stoommachines, gezien de textielfabrieken aan het automatiseren waren.

In eigen stad vond hij in 1875 een eerste belangrijke afnemer in de fabriek La Linière La Lys aan de Groene Vallei. Voor deze vlasspinnerij vervaardigde Prosper een machine van 2.000 PK, toen de krachtigste ter wereld. Tijdens het laatste kwart van de 19e eeuw bouwde Van den Kerchove meer dan 40 stoommachines van elk meer dan 1.000 PK.

Een stoomaandrijving van het gemechaniseerd productieproces was niet alleen welkom bij industriëlen in eigen stad en land, maar ook op internationale markten. De, onder licentie gebouwde, stoommachine zou het belangrijkste exportartikel worden van Werkhuizen Van den Kerchove. Frankrijk, Spanje en Duitsland werden belangrijke exportmarkten. Buiten Europa leverde Van den Kerchove ook in Egypte en Belgisch Congo. De krachtigste stoommachine die ooit aan de Coupure Links werd vervaardigd – 25.000 PK – was een bestelling van de Allgemeine Eletrizitäts Gesellschaft in Berlijn.

Van den Kerchove ging zich in de loop van de 19e eeuw steeds meer specialiseren in de bouw van stoommachines ten behoeve van elektriciteitscentrales. Vanaf de 20ste eeuw was het bedrijf vooral bekend voor zijn kleinere compoundmachines, in het bijzonder: de semitandemstoommachines.

Inmiddels was er wat aan de hand met concurrent Fabrieken Carels Gebroeders, gevestigd in het noordoosten van de stad, bij Dok Noord. Carels maakte stoommachines en later dieselmotoren en was aan het begin vorige eeuw wereldbekend. Tijdens het interbellum was de financiële situatie bij Carels problematisch geworden. Om de fabriek te redden waren diverse financiers en industriëlen in het kapitaal gekomen. Dit leidde tot het ontstaan van de vennootschap Société d’Electricité et de Mécanique, kortweg: S.E.M.

Ook Werkhuizen Van den Kerchove had nood aan kapitaal, zij het dan voor een andere reden. Het succes noopte tot investeringen. De fabriek was dringend aan schaalvergroting toe. In 1934 werd Van den Kerchove opgenomen in het kapitaal van S.E.M. De baas van Van den Kerchove, Alfred Vanderstegen – die inmiddels Prosper Van den Kerchove had opgevolgd – werd er afgevaardigd bestuurder.

Als ondernemer nam Prosper Van den Kerchove niet alleen de leiding van de fabriek van zijn vader Emmanuel over, hij werd ook bestuurder van elektriciteitsbedrijven en financiële instellingen, was ook nog lid van de bestuurscommissie van de Gentse gevangenis ’t Rasphuis die naast de fabriek lag, en was gedurende vier jaar senator. Bovendien steunde hij actief een aantal maatschappelijke werken, zoals die van François Laurent en Gustave Callier.