STRATEN – Onderstraat: stenen, stadspaleizen en Instituut

header copie - aangepast persblog.be - kopie (2)persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina

Onderstraat – pic google street view

STRATEN/ STAD – 15 juni 2019 – De Onderstraat loopt parallel met de Hoogpoort, waar de zijkant van het stadhuis zich bevindt. De straat stond in de 19e eeuw bekend als ‘rue basse‘ – eeuw tijdens welke het Laurentinstituut er het licht zag. Tijdens de 18e eeuw werd de straat verrijkt met talrijke stadspaleizen ofte ‘hotels’. Eerder was de straat een broeihaard tijdens de Calvinistische Republiek. Niet in het minst omdat de aanvoerder Frans de la Kethulle van Ryhove er woonde. Nog eerder was het een straat waar de middeleeuwse patriciërs en ambachtslui er hun stenen woningen bouwden: de ‘Stenen’.

 

Veel documenten die we raadpleegden beginnen als volgt over de Onderstraat: “de straat is van oudsher een belangrijke verbindingsstraat tussen de Langemunt en de Zandberg”.  De Groentenmarkt, met haar vismarkt, bij de Langemunt was een belangrijke plek in de middeleeuwen en daarna.  En zo ook de Zandberg. In de jaren 1500, tijdens de Renaissance, waren er aan de Zandberg Latijnse en humanistische scholen gevestigd. De Baaisteeg aldaar verwijst naar “grensgebied”. Het ligt dan ook in de omgeving van de eerste stadsomwalling bij de Nederpolder en Reep. De huidige Belfortstraat bestond toen nog niet.

Zandberg – de Onderstraat ligt linksachter

Tegenwoordig is de Onderstraat helemaal geen belangrijke verbindingsweg meer. Tenzij dan voor toeristen die er in uitkomen tijdens een wandeling tussen het stadhuis en Vrijdagmarkt, en hiervoor door het “Graffitistraatje“, de Werregarensteeg, stappen. Werregarensteeg, waar je overigens de achterkant van het Hof van Ryhove kunt zien, in het bijzonder het Arcadegebouw.

Werregarenstraat ofte graffitistraatje
Werregarenstraat – zicht vanuit Onderstraat
Zicht vanuit Werregarenstraat – Achterkant Hof van Ryhove – pic stad.gent

Tijdens de middeleeuwen kende de Onderstraat talrijke ‘Stenen’, zijnde de eerste middeleeuwse woningen die niet uit hout maar uit steen opgetrokken waren. Ze behoorden aan de rijke klasse van handelaars en gezagsdragers. Voorbeelden zijn/ waren: het Hof van Ryhove, het Wulfaert Vilainsteen, het Hof van Camericke… 

Onderstraat – Hof van Ryhove of Ryhovesteen

Ambachtslui met hun ‘werkwinkels’, zoals timmerlieden – zagers op de hoek met de Zandberg, schrijnwerkers op de hoek met de Schepenhuisstraat – hadden er hun stek, in de jaren 1500. Op de hoek met de Schepenhuisstraat – hoewel sommigen over de precieze ligging van mening verschillen – stond ook bekend voor haar Vaernewycksteen, in de middeleeuwen een centrum voor goud- en zilversmeden. Ook het Brouwershuis lag er.

Later, in de jaren 1700, stonden er stadspaleizen, zoals: Hotel De Jonghe-d’Ardoye en later Hotel de Hemptinne. Lees ‘hotel’ als stadspaleis ofte de stedelijke residentie van welgestelde lieden. In de jaren 1800 werden vele historische gebouwen gesloopt.

de ‘blauwe meiskens’

Terug naar de Werregarenstraat: verbindingsstraat tussen Hoogpoort en Onderstraat. Auteur Guido Deseyn schrijft in zijn ‘Gids voor Oud Gent’ dat de Werregarenstraat ook de “Blauw Meyskenshuysstraetjen” werd genoemd.   Gids voor Oud Gent, Guido Deseyn, 1986, Standaard Uitgeverij Antwerpen/ Weesp  De ‘Blauwe Meiskens‘ waren weesmeisjes – in ’t Gents de Blèwe Meiskes genoemd – verbleven sinds 1800 in het Wulfaert Vilainsteen en het belendende Hof van Schardau.  Aan je linkerkant als je uit het Werregarenstraatje in de Onderstraat stapt. Dit, onder de rokken van de Zusters van O.L.V. van Visitatie.

De congregatie werd in Gent op het einde van de 17e eeuw gesticht. De religieuzen werden genoemd naar hun patroonheilige Franciscus van Sales, Hun aandacht ging vooral uit naar de opvoeding van arme kinderen. De orde is later uitgeweken naar Sint-Amandsberg.

Onderstraat – zicht op voormalige kantschool, later stedelijke school

Een ‘Blauw Meiske’ in de kantschool
Beroemd kantwerk van de ‘Blauwe Meiskens’ uit een editie van Het Volk in 1968

Uit het weeshuis ontstond een kantschool, die in 1852 houder was van een uitvindersbrevet. Koning Leopold II kwam er op bezoek. Zijn verloofde Aartshertogin Maria-Hendrika van Hongarije bestelde er haar bruidstooi in kant. Het was zuster-directrice Virginie Vrancken die het Gentse procedé op punt stelde. De ‘dentelle‘ had haar weg naar de internationale roem gevonden. In 1855 vielen de Blauwe Meisjes in de prijzen tijdens de wereldtentoonstelling in Parijs. Lees hierover op deze blog in Het Jaar van de Hond 

In 1864 werd deze plek een stedelijke school.

Het Wulfaert Vilainsteen

In een document uit 1366, geciteerd in google booksstaat een vermelding van Philips Vilain en Wulfaert Vilain als leenhouders in Beveren. Daarnaast werden Jan Vilain en zijn “wijf” Mergriete Brijsteeste er in genoemd, als leenbezitters in de Vier Ambachten – een gebied dat zich ten noorden van Gent uitstrekte tot en met Zeeuws-Vlaanderen. Waren het nazaten van Zeger III, burggraaf van Gent van 1200-1227? Hij was de vader van Geeraard de Duivel ofte Geeraard Vilain. Zeger III verwierf zeggenschap over heel Vlaanderen. En dit, gedurende de jaren van de minderjarigheid van de dochter Johanna van graaf en kruisvaarder Boudewijn IX ofte van Constantinopel. Vanaf 1200 werden de burggraven geleidelijk vervangen door baljuws die onder strenger centraal gezag dienden te werken. Lees over het Duivelsteen in: Wat je moet weten over Gentse monumenten  Het Wulfaert Vilainsteen werd later nog betiteld als het “pesthuis”.

Geeraard de Duivelsteen
Hoogpoort – Nederpolder – Witte of Grote Moor en Zwarte Moor

De zoon van Geeraard de Duivel ofte Vilain werd Geeraard de Moor genoemd, omdat hij even donker van huidskleur was als zijn vader. De naam De Moor vindt men terug in De ‘Witte Moor’ en de ‘Zwarte Moor’, huizen in de Nederpolder. De Witte Moor of Grote Moor stond in 1474 bekend als ‘In Sinte Martin’ maar werd eveneens “Moriaanshooft” genoemd. (Denk aan het kinderliedje: “Moriaantje zo zwart als roet…”)  Het aanpalende huis, genoemd de Zwarte Moor wordt ook vermeld als ‘Borluutsteen’, wat verwarrend is, gezien het bekendste op de Korenmarkt staat.

Het gotische Wulfaert Vilainsteen werd al in de 17e eeuw verbouwd in een toenmalige eigentijdse stijl. Het belendende Hof van Schardau kreeg er rond diezelfde tijd een verdieping bij, toen het bewoond werd door de Rijke Claren.

Het Hof van Schardau dateert uit de 16e eeuw

Het huis werd in 1535 bewoond door groot-baljuw onder Keizer Karel – François Vander Grachtook Heer van Schardau genoemd. Dit was voorafgaand aan de installatie van de stadstaat ofte de Calvinistische Republiek (1577-1584). De overlijdensdatum van François Vander Gracht is niet bekend, maar men mag gerust aannemen dat hij reeds overleden was ten tijde van de Calvinistische Republiek. Waarom we dit hier zo stellen? Omdat Vander Gracht in dezelfde straat woonde als van Ryhove, en dan vlak bij elkaar. Het zou dus water en vuur geweest zijn: de ene in dienst van het Spaanse gezag en de andere rebel. Bekijk de stamboom van de familie Vander Gracht

Schardau, Pruisen/ Polen

Het huis van Schardau werd tijdens het woelige Calvinistisch Bewind evengoed als gevangenis gebruikt, net als het Hof van Ryhove. Dit blijkt uit een passage die persblog.be vond in google books en waaruit blijkt dat gevangenen die Frans de la Kethulle van Ryhove na zijn verovering van Kortrijk in 1580 had meegebracht naar Gent, uiteindelijk in het huis van Schardau belandden, onder meer: de Heer van Zwevegem. Dat de Heer van Zwevegem werd opgepakt door de la Kethulle van Ryhove, is allicht niet toevallig. Die werd ook Heer van Schardau genoemd, net zoals een telg uit zijn familie, met name Jan Vander Gracht, die eveneens Heer van Schardau en Zwevegem heette. Gezien de bewoner van de Onderstraat – van Schardau, vander Gracht – groot-baljuw was onder Keizer Karel zouden we kunnen aannemen dat de hele familie Spaansgezind was? En dus een vijand van de Calvinistische Republiek.

De naam Schardau vonden we terug als een gehucht in Pruisen/Polen… De naam Vander Gracht vonden we terug bij Irène Vander Gracht, eerste Ugent assistente

Onderstraat – hoek WerregarenstraatLaurent Instituut

Een paar decennia later, in 1887, bracht de stad het Wulfaert Vilainsteen “onder één dak” met het Hof van Schardau en stichtte het Laurentinstituut. Die school werd genoemd naar hoogleraar François Laurent. In 1902 werd het al eerder verminkte Wulfaert Vilainsteen afgebroken en vervangen door het huidige gebouw. 

Het ryhovesteen
Onderstraat – Ryhovesteen of Hof van Ryhove

Het Ryhovesteen is zo genoemd omdat de belangrijke familie de la Kethulle van Ryhove, er heeft gewoond. Dit was in de jaren 1400 en 1500. Die familie was echter niet de eerste bewoner van het steen. Die heette Simon sRijkensteen, een lid van de ‘erfachtige lieden’ in de jaren 1100, de eersten die stenen huizen bouwden in de stad – het tijdvak van graaf Filips van de Elzas. Lees over ‘erfachtige lieden’ op deze blog: Van Gravensteen naar Prinsenhof  In de jaren 1200 hoorde het toe aan de patriciërsfamilie Braem.

Begraafplaats Gentbrugge – tombe van een nazaat van de la Kethulle
OnderstraatSimon sRijkensteen, later Ryhovesteen

Omstreeks 1518 werd het steen omgevormd tot een luxueus hofDit pand werd een vergaderplaats van de Calvinisten en gevangenis voor katholieke notabelen tijdens de Calvinistische Republiek geleid door Frans de la Kethulle van Ryhove en Jan van Hembyze

Hotel de Jonghe d’Ardoye, incluis Hof van Camericke

De school van de zusters van O.L.V. van Visitatie lag sinds 1833 in dezelfde straat, de Onderstraat, in het voormalige Hotel de Jonghe d’Ardoye uit 1751 – dat op haar beurt deels gebouwd werd op het voormalige Hof van Camericke, een Steen, welke deels bewaard bleef binnen het Hotel. Hotel De Jonghe-d’Ardoye vormde een blok tussen Onderstraat en Hoogpoort in de richting van de Langemunt.

Het Hof van Camericke was eigendom van de internationaal opererende handelaar Jacob Maelcamp. wiens dochter Agnès huwde met Theodore Joseph de Jonghe. Zijn zoon huwde met een telg uit de familie Vilain. Het gebouw ligt het rechts van het Laurentinstituut en werd de school van O.L.V. van Visitatie. Het kasteel van Ardooie in West-Vlaanderen behoorde ook tot de familie. De familie voerde de adellijke titel ‘burggraaf’. Bekijk de stamboom van de familie

Onderstraat – Het voormalige Hotel De Jonghe-d’Ardoye – pic inventaris onroerend erfgoed
Het voormalige Hotel De Jonghe-d’Ardoye – pic inventaris onroerend erfgoed

Hotel de hemptinne
Onderstraat – hoek BelfortstraatHotel de Hemptinne

Hotel de Hemptinne stond op de hoek met de huidige Belfortstraat. Lees over de Familie de Hemptinne

Het ‘Hof van Vaernewyck

De familie Van Vaernewijck – een vruchtbaar en roemrijk geslacht, ooit begonnen als bezitters van een versterkte heuvel met een verdedigingstoren, een ‘motte‘, bij de Rooigem – wordt op diverse locaties in de stad een steen toegedicht. Het ‘Hof van Vaernewyck’: op de hoek van de Schepenhuisstraat, bij de Sint-Jacobsnieuwstraat (tussen Baaisteeg en Herpelsteeg), en nog: bij de Poeljemarkt. Hebben in de loop der tijd op alle genoemde locaties ooit ‘Vaernewyck-stenen’ gestaan van diverse telgen uit de familie? Dit lijkt het meest aannemelijk. 

Het Steen van telg ‘Willem van Vaernewyc’ stond in geschriften uit 1359 vermeld. Het zou middels de identificatie van bouwresten in de Onderstraat te situeren zijn. In de loop der tijd werd het steen afgebroken en vervangen door onbeduidende nieuwbouw waarin een bakkerij zich kwam vestigen. Lees het volledige verhaal over de familie Vaernewyck 

Onderstraathoek Schepenhuisstraat – Bakkerij Dossche – in 2014 nog met purperen gevel

Huis de raeve
Onderstraat – De betonstructuur hoort bij het huidige hotel Belfort. Er naast: Huis De Raeve – De groene gevel: allicht Hof van Vaernewyck

Tegenoverliggend wordt het hoekhuis ‘De Raeve’ genoemd dat werd gebouwd in 1633. Thans huist daar restaurant De Rave. Ene Willem de Raeve wordt, samen met Jacob Martins en edelman Antone Uutenhove, genoemd als dienaar van de Prins van Oranje – die, onder bevel van de Water-geuzenden Briel innamen… De edelman kwam in de buurt van Oudenaarde in handen van de Spaanse hertog van Alva en stierf een marteldood dixit de ‘Digitale bibliotheek van de Nederlandse Letteren‘. 

Pour la petite histoire: Fernande Marie Albertine Everaert, die kort nadat ze 111 jaar geworden was stierf het Hospieske in Sint-Amandsberg in december 2017, heette De Raeve met haar meisjesnaam. Een verwante?

Het laurentinstituut
OnderstraatLaurentinstituut – voorheen Hof van Schardau en Vilainsteen
Onderstraat – Laurentinstituut

Terug naar de 19e eeuw… toen de ‘Blauwe Meiskens’ nog kant klosten bij de zusters van Visitatie in het Wulfaert Vilainsteen… In 1887 bracht de stad het Wulfaert Vilainsteen “onder één dak” met het Hof van Schardau en stichtte het Laurentinstituut. Die school werd genoemd naar hoogleraar François Laurent. In 1902 werd het al eerder verminkte Wulfaert Vilainsteen afgebroken en vervangen door het huidige gebouw. Stadsarchitect Charles Van Rysselberghe maakte het ontwerp.

François Laurentplein

De 19e eeuwse François Laurent was naast hoogleraar in de Rechten, oprichter van de Laurentkring, bezieler van onderwijsprojecten en van het creëren van spaarkassen voor het volk. Daar waar nu, nabij de Gasmeterlaan, de Spaarstraat is, heette het vroeger de Laurentstraat, omdat het instituut er ooit haar werking begon. Thans is er een plein naar hem genoemd.

François Laurent steunde ook het welzijnswerk van de Société Callier. Gustave Callier – naar wie de laan werd genoemd in het verlengde van de Franklin Rooseveltlaan – was hoogleraar in de Wijsbegeerte en liberaal schepen in Gent. Callier getuigde van eenzelfde sociale inborst als tijdgenoot Laurent. Callier bewerkstelligde onder meer – als schepen van onderwijs – dat jongeren verplicht naar de basisschool werden gestuurd. Hij forceerde de doorbraak van het gemeentelijk onderwijs. De families zijn onlosmakelijk verbonden met elkaar. De zonen van Callier huwden met de dochters van Laurent.

Huis De Bolle

Aan de Onderstraat 20 – rechts van het Hof van Ryhove – bevindt zich het Huis De Bolle met haar interieurdecoratie in empirestijl. Het is gebouwd tijdens het eerste kwart van de 19e eeuw, op een grondstuk van de tuin van het Ryhovesteen. “En op de plaats van vroegere stenen, onder meer van het Vaernewijcksteen”, schrijft de Inventaris Onroerend Erfgoed. Dit is dan bij de hoek met de Werregarenstraat, terwijl andere bronnen dit laatst genoemde steen situeren op de hoek met de Schepenhuisstraat.

Onderstraat 20 Huis De Bolle – pic google street view

Huis De Penne

Aan de Onderstraat 36, stond op de hoek met de Belfortstraat, Huis De Penne, waarvan nog een crypte in Doornikse kalksteen bewaard is.

 

et pour la petite histoire

Het café ‘Bar Steen‘ is gevestigd op de locatie waar voorheen Pink Flamingo’s was. Of beter: heeft die bij haar zaak gevoegd. Naar verluidt was dit de pleisterplaats van Kamarguka. Lees in het Archief van deze blog over Kamagurka in het Caermersklooster

Onderstraatbar Steen en links ervan het vroegere Pink Flamingo’s

 

Lees ook op deze blog:

Werregarenstraat ofte “Graffitistraatje”

 

 

vander Sickelen’s leven nu in VS en Canada

 

 

Gent, Calvinistische stadstaat tussen 1577 en 1584

 

 

Gent’s kantwerk voor de keizerin en de koningin

 

 

Wat je moet weten over Gentse monumenten   Wat je OOK NOG moet weten over Gentse monumenten   18e eeuwse stadspaleizen

 

Terug naar hoofdpagina

NAAR ARCHIEVEN

Naar Facebook

Lees ook op deze blog:

STAD – ARTIKELOVERZICHT 2019-2020-2021
STRATEN – ARTIKELOVERZICHT 2019-2020-2021