STAD – Wat je moet weten over Gentse monumenten

Vooraleer aan te vatten met de kernweetjes over enkele belangrijke monumenten in De Kuip, stippen we aan dat vroeger aan alle zijden van de kerken, en tegen het Gravensteen, huisjes waren aangebouwd. De laatste die zijn blijven staan, waren die tegen de Sint-Niklaaskerk aan de kant van Klein Turkije. Tot 1994 stonden ze er nog. Op de Groentenmarkt bleef het Galgenhuisje, dat tegen het vleeshuis is aangebouwd, overeind. Merkwaardig is dat het stadsbestuur enkele jaren geleden geopperd heeft om replica’s van die vroegere huisjes in Klein Turkije terug op te bouwen. ◊◊◊

Het Gravensteen kreeg eerst vorm in de 9^e eeuw als verdedigingkamp tegen de invallen van de Vikingen. Dit is in elk geval wat sommigen – incluis ‘Historische Huizen’ – ons wil doen geloven. Dit wordt gecontesteerd door historicus Jan Dumolyn. In de 10^e eeuw ontstond een ware burcht. Aan het einde van de 19^e eeuw werden restauratiewerken uitgevoerd onder leiding van Joseph De Waele. Deze architect koos voor een romantische invulling. We lezen in dit verband: “Heel wat details van het huidige Gravensteen, zoals de platte daken en de vensters van het oostelijke bijgebouw, gaan echter zeker niet terug op een reële middeleeuwse situatie.” ◊◊◊

Het Geraard de Duivelsteen stamt uit de 13^e eeuw. Het kasteel vervulde in de loop van de eeuwen diverse functies: ridderverblijf, wapenarsenaal, klooster, school, bisschoppelijk seminarie, krankzinnigengesticht en gevangenis. Thans is het een rijksarchief, overigens in eigendom van de staat. Het is schandalig dat het zo goed als nooit toegankelijk is voor het publiek. UPDATE: intussen is het Steen verkocht en in privébezit.

De zogenaamde ‘stenen’ waren de optrekjes van de adel en gegoede burgerij, die zich al wel eens een huis in dure natuursteen konden veroorloven. Onderzoek wees uit dat er in Gent tussen de 12e en 14e eeuw meer dan 250 van dergelijke ‘stenen’ werden opgetrokken. Een markante weerspiegeling van de rijkdom die in die periode aanwezig was in Gent. Geraard de Duivel was de bijnaam die de bevolking gaf aan deze ridder omwille van zijn donkere huidskleur. Hij  heette eigenlijk Geraard Vilain. Hij stierf in 1270. ◊◊◊

De Sint-Niklaaskerk is een schoolvoorbeeld van de Scheldegotiek – de opvolger van de romaanse bouwkunst die stand hield tot in de 16e eeuw. Oorspronkelijk stond hier een romaanse kerk uit omstreeks 1100, op initiatief van de monniken van de Sint-Pietersabdij.

De huidige aanblik van de kerk is het resultaat van een bouwproces dat van de 13e tot de 15e eeuw duurde. De meest recente restauratie ligt bij alle Gentenaars nog vers in het geheugen. De kerk zat jaren verborgen achter de stellingen, was ontoegankelijk voor het publiek, tot eind 2010 de kerkdeuren weer open gingen. (Lees ook op deze blog: Onder de kerktoren) ◊◊◊

De monniken van de Sint-Baafsabdij hadden in 1105 het initiatief genomen om op de plek van de huidige Sint-Michielskerk een kerk op te richten, als tegenzet voor de bouw van de Sint-Niklaaskerk van de rivaliserende monniken van Sint-Pieters. Van die romaanse kerk zijn er geen overblijfselen meer. Met de bouw van de huidige kerk in laat-gotische stijl (Brabantgothiek) werd begonnen in 1440. Ze werd in feite slechts in 1825 afgewerkt. De toren kwam er zelfs nooit. In 1662 werd een plan ontworpen om een toren – veel groter dan die van Sint-Baafs en groter dan die van de OLV-toren in Antwerpen – te bouwen. Het bleef bij papier. In 1909 werd een neobarokke sacristie toegevoegd aan de kerk. Bekijk onze video: Sint-Michielskerk, een impressie ◊◊◊

De oorsprong van de Sint-Baafskathedraal, ooit Sint-Janskerk geheten, gaat terug tot de 10e eeuw. Het oudst bewaarde deel van deze romaanse kerk is de crypte uit de 12^e eeuw. Bekijk onze video: Sint-Baafskathedraal, een impressie

Toen Keizer Karel, in de 16^e eeuw, als represaille tegen de opstandige Gentenaars ondermeer beval om de Sint-Baafsabdij, aan Portus Ganda, af te breken om er een Spaanse legerkazerne neer te poten, kwamen de monniken in de problemen. Ze moesten verhuizen naar de kerk van Sint-Jan, die als gevolg daarvan omgedoopt werd tot Sint-Baafs. Sinds 2005 is de kathedraal permanent in restauratie. Meest recent werd de toren aangepakt.

Van de abdij bleef gelukkig nog een vleugel over, die overigens nog steeds een flinke borstel restauratie zou kunnen gebruiken. De abdij ontstond in de zevende eeuw, werd daarna verwoest door de Vikingen, en in 950 heropgebouwd. ◊◊◊

Het Klein Begijnhof ofte Onze-Lieve-Vrouw Ter Hoye – Werelderfgoed – werd in de 13e eeuw werd gesticht. Lees in het archief van deze blog: Vijfwindgatenstraat en de verborgen toren

In de Begijnhofdries, niet ver van het Rabot, zijn er nog overgebleven begijnenwoningen van het vroegere Oud Begijnhof of Elisabethbegijnhof uit 1234. Het kwam er door de tussenkomst van Johanna van Constantinopel, dochter van Bouwdewijn IX. In 1873 werd het grotendeels ontmanteld om plaats te maken voor de stadsplanning van een gemeentebestuur dat niet Katholiek gezind was. De verdreven begijnen kregen onderdak in het Groot Begijnhof in Sint-Amandsberg. Dit nieuwe begijnhof werd opgetrokken in neogotische stijl. Ook dit begijnhof werd opgenomen in de lijst van Werelderfgoed. ◊◊◊

Het oudste gebouw aan de Graslei is het Korenstapelhuis. Het is een romaans gebouw uit het einde van de 12e eeuw. Oorspronkelijk werd er dus graan gestapeld in dit gebouw aan de toenmalige Gentse binnenstedelijke haven. Later werd het een vergaderplek voor graansjouwers of ‘pijnders‘. Het is één van de oudste gebouwen van middeleeuwse signatuur in de Lage Landen. Het gebouw is ook bekend onder de benaming Het Spijker. ◊◊◊

Het Belfort, in gotische stijl, was in de middeleeuwen het symbool van de stedelijke autonomie. De bouw ervan startte vermoedelijk in 1313. Na verschillende houten spitsen, kreeg het belfort in 1851 een neogotische gietijzeren spits. Met de Wereldtentoonstelling in 1913 kwam er weer een middeleeuwse spits op het Belfort, dat overigens Werelderfgoed is. De bouw van de lakenhal, die tegen het Belfort aanleunt, startte in 1425.

De architectuur van het stadhuis is nog het meest bizar. De gevel is opgedeeld in twee verschillende stijlen. Enerzijds is er de weelderig gebeeldhouwde gevel aan de kant van de Hoogpoort in zogenaamde flamboyante gotiek uit de 16e eeuw. Door gebrek aan middelen, in een economisch verval van de stad – mede in de hand gewerkt door het verzet tegen Keizer Karel – werd decennia gewacht om het andere deel van de gevel af te werken. Tegen die tijd had de Renaissancestijl zijn opwachting gemaakt. Vandaar de tweeledigheid van haar gevel. ◊◊◊

Aan het oostelijke eind van de Kammerstraat pronkt de 18^e eeuwse adellijke residentie Hotel van Oombergen ofte Huis Damman. Dit werd in Rococostijl opgetrokken, een frivole stijl, die zijn oorsprong vond in het Frankrijk van Louis Quinze. Vele gelijkaardige gebouwen aan de Kouter zijn onder de sloophamer gegaan. ◊◊◊

In ‘gandante.be’ staat te lezen: “Gent, een middeleeuwse stad? Niets is minder waar. Het stadscentrum, de Kuip van Gent, kreeg zijn huidige vorm grotendeels in de aanloop van de Wereldtentoonstelling van 1913. Terwijl op Sint-Pieters-Buiten een nieuw station aangelegd werd en ruim 120 hectare volgebouwd werd met paviljoenen en paleizen, onderging ook het stadscentrum een heuse transformatie. Historische gebouwen werden gerenoveerd en vrijgemaakt, er kwamen brede lanen en de stad kreeg haar meest bekende stadsgezicht: de drie torens.”