persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
De uitgelichte afbeelding hierboven is van schilder Pierre François De Noter
STAD – 06 januari 2017 – Gedurende eeuwen woonden Gentenaars – letterlijk – onder de kerktoren. Voornamelijk die van de Sint-Niklaaskerk. Winkels en woonhuizen werden tegen de kerkmuren aangebouwd
De hang naar meer open ruimte deed de bebouwing rond de Sint-Niklaaskerk verdwijnen. Onder het Calvinistisch bewind, tussen 1577 en 1584, verdween alle bebouwing rondom de Sint-Niklaaskerk, met inbegrip het kerkhof dat achter de kerk lag. Halverwege de 17e eeuw begon de bebouwing tegen de kerk echter opnieuw. Straf: soms gaf het kerkbestuur opdracht om huizen tegen de kerk aan te bouwen om de lamentabele kerkmuren te stutten! In 1994 werd de kerk opnieuw volledig bevrijd van aangebouwde huisjes. Toch denkt de stad aan het heropbouwen van enkele ervan aan de kant van Klein Turkije, net die van de laatste sloop. ◊
KLEIN TURKIJE EN KORENMARKT
In het online archief van het terziele gegane ‘gentblogt.be’ lezen we over de ontstaansgeschiedenis van de tegen de kerk aangebouwde huisjes: “Uit de Gentse archieven blijkt dat het bouwen van de eerste vijf huizen aan de kant Klein Turkije, daar gebeurde in 1641. Later, in 1789, werden er tegen dezelfde noordelijke zijbeuk, op het grondgebied van het afgeschafte kerkhof, negen nieuwe huisjes met verdieping aangebouwd.” Maar aan die kant van de kerk was veel vroeger al een smidse, in 1569-1570 al, zo weet dezelfde bron.
Een document van Daniel Lievois, uitgegeven door Ugent vermeldt een oude bebouwing aan de kant van Klein Turkije bij de Korenmarkt: “Bovendien stonden er in de overgangszone tussen de huidige Korenmarkt en Klein Turkije twee afzonderlijke kapellen, het dichtst bij de kerk de Sint-Joriskapel en verder naar het noorden de Sint-Niklaaskapel.”
Dezelfde bron citeert een vermelding hierover in een register uit 1516: “(…) der eerven daer zyn huus up staet an sente Niclaus kerchof naest der trailgen voor sente Niclaus capelle was, de welcke capelle nu drie huusen zijn en ten slotte nog als den houchuuse an sente Nyclaus kercke ant cruyce” of nog in 1528 als “den houchuuse an Sente Nyclaus kercke an tcruuce.”
Het kerkhof lag oorspronkelijk omheen de hele kerk. Later nog enkel aan de kant van de huidige Cataloniëstraat-Goudenleewplein.
Hetzelfde document vermeldt nog hoe de huisjes er uit zagen. “De 15de-eeuwse huisjes waren houten eenkamerwoningen. De aanduiding als (klein) huisje of als winkel laat niet toe ze enkel als kraampjes te beschouwen. Ze waren geschikt als een verkoop- en werkfunctie die weinig ruimte vergde, maar ongetwijfeld konden ze ook een bescheiden woongelegenheid bieden. Men treft er fruitverkoper Jan de Sceppere en enkele van zijn collega’s aan, en verder ook riemmaker Jan Rogiers.” En tenslotte: “De huisjes en de tot woningen verbouwde relicten van de beide kapellen verdwenen bij een kaalslag die omstreeks 1579 door het calvinistische stadsbestuur werd ondernomen.”
Maar ze kwamen terug, de huisjes. Die in Klein Turkije, eerst in 1641 zoals hierboven aangegeven. Ook die aan de kant van de Korenmarkt. gentblogt.be: “De huizen op de Korenmarkt aan het westportaal, (…), werden daar gebouwd in 1722 in opdracht van het kerkbestuur op de plaats waar reeds in 1641 logies of bouwloodsen stonden.” In 1902 volgde dan weer de afbraak. ◊
CATTESTRATE EN KLEINE KORENMARKT
Daniel Lievois graaft nog wat dieper en komt op de proppen met een leuke anekdote over de kant van de Cataloniëstraat (ooit Cattestrate, later Cateloengestrate) uit 1468: “(…) Ter hoogte van de “Cromstege” [huidige Sint-Niklaasstraat] kwam een gracht te liggen omme te belettene twroeten vanden veerckene (…).”
Varkens zouden hebben zitten wroeten op de begraafplaats, aan de kant van het huidige Goudenleeuwplein. Om dit te beletten, hadden de geestelijken een gracht laten aanleggen die de straat doormidden sneed en zo de passage tussen het huidige Belfort en de Veldstraat onmogelijk maakte. Toen de handelaars protesteerden bij het stadsbestuur, werd de gracht gedempt en kwam een omheining rondom het kerkhof om het te beschermen. De doorgang werd vrij gemaakt, maar bleek te smal voor tweerichtingsverkeer. De nauwe Cattestrate leidde verder naar de voorzijde van de Sint-Niklaaskerk, aan de toenmalige Kleine Korenmarkt. ◊
KROMSTEEG, METSELAARSHUIS
Niet aan de kerk aangebouwd, maar toch vermeldenswaardig in dit verband… In 1834-35 werd de Sint-Niklaasstraat aangelegd in vervanging van de toenmalige Kromsteeg, en daar op de hoek stond toen het Hotel Graaf van Egmont op de plaats van het 13e eeuwse Metselaarshuis van welke de voorgevel in 1852 werd afgebroken.
Toen men het hotel in 1976 wou afbreken, bleek dat achter de 19e eeuwse façade nog meer dan voldoende vroeg- en laatgotische elementen bewaard waren gebleven, opdat men het oorspronkelijke Metselaarshuis kon restaureren. Echter werd in de restauratie nieuwbouw geïntegreerd. Op het dak werden ook de zogenaamde ‘Moreske dansers’ toegevoegd. Dit zijn creaties van wijlen Walter De Buck. (Lees in het Archief van deze blog: 172e editie Gentse Feesten? Quid?) ◊
KORTE RIDDERSTRAAT
Iets verder verwijderd van de achterkant van de Sint-Niklaaskerk, stonden woningen die werden gesloopt in 1906. Deze stonden tussen de voormalige Cataloniëstraat en de toenmalige Korte Ridderstraat. Op deze plek werd in datzelfde jaar een publieksparkje ingericht. Verder naar het stadhuis toe, waar vandaag de Stadshal staat en voorheen een grote parking was, “tussen de Korte Ridderstraat en het stadhuis” stelt
Heleen Calcoen in haar Masterproef 2012-2013 aan UGent: “bevond zich echter nog een woningblok dat pas in 1960 werd afgebroken en leidde tot de grote uitbreiding van het Emile Braunplein.” ◊
SLOOP
Tegen het einde van de 19e eeuw bestond er concensus over het slopen van de tegen de kerk aangebouwde huizen. De afbraak werd bezegeld in het Braun-Van Asscheplan uit 1896 en werd een aantal jaren later uitgevoerd. De huizen aan de kant Klein Turkije die opgetrokken waren in 1641 overleefden de ontmanteling, maar werden veel later in twee fazen gesloopt: in 1975 en in 1994. De huizen uit 1789 aan de kant Goudenleeuwplein verdwenen al in 1967-1971.
De huisnummers 9, 11, 13 en 15 van de sloop uit 1994 komen mogelijk terug. De originele bouwmaterialen liggen – naar wat wij denken – gestapeld aan de Henri Farmantstraat in de voorhaven, adres van de vzw Beeldhouwerscollectief Loods 13. ◊
HEROPBOUW HUISJES?
In de UGent Masterproef 2012-2013 door Heleen Calcoen over dit onderwerp staat iets te lezen: over de reden van de heropbouw: “De buitenste gevel van de kerk werd eind vorige eeuw met bakstenen bezet, zodat de bewoners van de toen nieuw gebouwde huisjes niet door de kerkramen in de kerk konden kijken. Die bakstenen muren zijn nu blootgelegd en ogen niet echt mooi.”
In 2003 werd de noordelijke gevel van de Sint-Niklaaskerk gerestaureerd. De Standaard publiceerde in 2003 echter: “De kleine huisjes worden wellicht niet teruggeplaatst.(…) Omdat de kerkramen worden verlaagd, kunnen de huisjes niet meer gereconstrueerd worden.” Deze wending werd ondersteund door het Gentse stadsbestuur.
In 2013 kopte website ‘Gentcement’ in dit verband echter: “Nieuwbouw tegen Sint-Niklaaskerk gepland”. Voorstanders van nieuwbouw willen van Klein Turkije een winkelstraat maken. Dit zou de reconstructie van de oorspronkelijke huisjes in het gedrang brengen.
Meer recent. De eigenaars van de horecazaken in Klein Turkije installeerden vorig jaar een tijdelijke speeltuin tegen de gevel van de kerk. En dit mogen ze de komende jaren opnieuw doen van het stadsbestuur. Dit betekent alvast dat er nog geen beslissing is genomen over de heropbouw van de huisjes, en dat die er wellicht ook niet snel komt. ◊ F.D.
De Sint-Niklaaskerk was van bij haar oprichting in de 12e eeuw de kerk van de rijke kooplieden en van de gilden die aan de Korenmarkt en de haven aan Gras- en Korenlei hun activiteiten hadden. De huidige aanblik van de kerk is het resultaat van verbouwingen tussen de 13e een de 15e eeuw. De kerk onderging vanaf begin de jaren zestig restauratie en ging slechts in 2010 weer open. Zo waren er altijd stellingen en stond er jarenlang een grote werfomheining tegen de westelijke gevel en de zuidelijke gevel van de kerk. De werken aan de zuidelijke gevel, kant Sint-Niklaasstraat, zijn overigens nog niet afgelopen. (Lees op deze blog: Wat je moet weten over Gentse monumenten) ◊
Lees gedetailleerd onderzoek:
‘Kapellen, huisjes, fruit en bloemen bij de westgevel van de Sint-Niklaaskerk in Gent’ door Daniel Lievois, UGent
‘De vrijmaking van de Sint-Niklaaskerk te Gent, in relatie tot het internationaal debat’ door Heleen Calcoen, UGent ◊
Lees ook op deze blog:
Lees ook in het archief van deze blog: