persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
door Beatrijs De Vos
Mijn bevindingen over de telgen uit het gezin Van Rysselberghe zijn zo talrijk geworden dat ik ze heb gegroepeerd in negen verhalen. We zullen die per drie aan je voorstellen. 1. Het gezin Van Rysselberghe 2. François (hieronder) 3. Charles 4. Julien 5. Octave: loopbaan 6. Octave: drie opmerkelijke gebouwen7. Theo 8. Sylvie & Max 9. Jenny
LEVEN EN WERK
VOLK/ STAD – 09 januari 2022 – François, de oudste van het gezin Van Rysselberghe, wordt geboren in Gent op 24 augustus 1846. Aan het Sint-Barbaracollege studeert hij af op 17-jarige leeftijd en behaalt schitterende punten. De familie kan het zich moeilijk veroorloven hem naar de universiteit te laten gaan. Het is ook zijn eigen keuze om bij te dragen aan het gezinsinkomen met enkele eenvoudige jobs, terwijl hij verder studeert op eigen kracht en wat lessen volgt. Bron: Jan Steeman
getekend door Ernst Fr. von Liphart
pic: uit L’Illustration Européenne – 1893,
het jaar van het overlijden van François
Op zijn 19de, in 1865, is hij veruit de beste kandidaat in een vergelijkend examen aan de zeevaartschool in Oostende. Hij wordt er leraar nautische astronomie en wiskunde. Intussen studeert hij wetenschappen en wiskunde en behaalt, zonder de lessen bijgewoond te hebben, het diploma van kandidaat in de wis- en natuurkundige wetenschappen aan de universiteit van Luik in 1869 (23 jr).
Dat is ook het jaar van zijn huwelijk met Henriette Housmans (1845 – 1927). Ze zullen zeven kinderen krijgen: François jr. (1870), Marie (1871), Hila(rie) (1874), Raphaël (1875), Max(imilien) (1878), Jeanne (1885) en Yvonne (1887). Nog drie kinderen hebben niet overleefd.
Meteorologie
Aan zee krijgt hij interesse voor meteorologie: voor de theoretische studie – zo werd hij een van de eersten die de impact van oceaanstromingen op klimaatverandering observeerde – maar vooral ook voor de praktische toepassingen. De verschillende weergegevens werden toen geregistreerd door aparte toestellen. François ontwerpt een gecombineerd electromagnetisch registreerapparaat, dat gebouwd wordt door een Gentse collega: de ‘Météorographe universel Van Rysselberghe et Schubart’
‘Météorographe universel Van Rysselberghe et Schubart’ – pic: Facebook InfosMeteo.IM
Met zijn meteorograaf worden alle gegevens samen op een metalen cilinder vastgelegd: hij registreert om het uur de temperatuur, luchtdruk, windrichting en windsnelheid. Het is een complex toestel, misschien wat te delicaat voor algemeen gebruik.
Hij vindt ook nog een ‘mareograaf’ uit (1875): een systeem dat de getijden registreert, en dat in Oostende en in de Scheldemonding wordt geïnstalleerd.
In 1876 wordt François (30 jr) in dienst genomen door de directeur van de Koninklijke Sterrenwacht van België, die toen ook een meteorologische dienst omvatte. Hij gaat er meewerken aan de weersvoorspellingen. Vanaf 1 januari 1877 maakt hij dagelijks een Bulletin météorologique op, een kaart voor de weersvoorspelling op basis van de meteorologische gegevens van 43 Europese waarnemingsstations. Op de website van het KMI wordt hij “de grondlegger van de synoptische weervoorspelling in België” genoemd. François als eerste weerman.
De gegevens van de verschillende stations worden per telegraaf aan de Sterrenwacht overgemaakt. Dus ontwikkelt hij zijn météorographe verder tot een télémétéorographe: een apparaat dat gegevens registreert én doorstuurt.
Telefonie
Zo komt hij op het terrein van de telefonie. Het doorsturen van de gegevens gaat traag en stroef en François is niet de geduldigste. Hij bedenkt op zijn 36ste een efficiënter systeem. Hij laat de verbindingen voor telegrafie en telefonie niet langer via een afzonderlijke draad lopen, maar laat ze dezelfde draad gebruiken zonder dat ze elkaar storen. Dat is goedkoper en breidt de mogelijkheden enorm uit qua afstand, snelheid en aantal gebruikers. Het ‘Système Van Rysselberghe’ (patent 1882) raakt snel verspreid in Europa, met op een bepaald moment in totaal 17.000 km. In 1884 zijn de belangrijkste Belgische steden op die manier verbonden.
Spectaculair is het doorsturen via telefoon van een concert uit Brussel naar de wereldtentoonstelling in Antwerpen in 1885. Vijfendertig luisteraars horen het elk via twee luidsprekertjes en zijn opgetogen over de kwaliteit.
Zijn uitvindingen leveren hem verschillende bekroningen en onderscheidingen op.
Jan Verhelst
Elektriciteit
François gaat zich steeds meer richten op de studie van elektriciteit. In 1882 verlaat hij (36 jr) de Koninklijke Sterrenwacht. Hij wordt benoemd tot docent aan de Gentse universiteit om er les te geven over de toepassingen van elektriciteit.
Hij gaat zich ook toeleggen op de betaalbare distributie van energie. Hij krijgt een concessie voor de openbare elektrische verlichting in Antwerpen. Met een nieuw opgerichte elektriciteitsmaatschappij, de Compagnie Hydro-Electrique Anversoise (1892), wil hij elektriciteit produceren op basis van waterkracht. Dat zal uiteindelijk niet rendabel blijken.
OVERLIJDEN
François zou er wellicht een oplossing voor gezocht hebben, maar plots is hij er niet meer. Op 3 februari 1893 overlijdt hij op 46-jarige leeftijd na een korte ziekte. Volgens de kranten van toen betrof het een catarrhe de la vessie, een blaasonsteking. Bron: Jan Steeman
Op zijn uitvaart was “heel intellectueel België aanwezig, en op ieders lippen lag maar één woord: Wat een ramp!” De vier mensen die hem in een grafrede karakteriseren, zijn het eens over zijn “samengaan van wetenschap, scherpzinnigheid, energie en doorzettingsvermogen”, over “zijn harde werk, zijn hardnekkigheid bij het overwinnen van alle hinderpalen.”
De directeur van de Sterrenwacht getuigt: “We hebben hem vaak op de Sterrenwacht gezien, meerdere nachten na elkaar op zoek naar de oplossing voor een probleem, slechts stoppend als hij het had gevonden, of als vermoeidheid erin slaagde zijn ongeëvenaarde weerstand te overwinnen.” Je krijgt de indruk dat zijn gezondheid de minste van zijn bekommernissen was. Maar vooral worden ook zijn hartelijkheid in de omgang benadrukt en zijn vermogen om anderen te enthousiasmeren voor zijn projecten.
PERSOONLIJKHEID
François Van Rysselberghe stond nieuwsgierig en enthousiast in het leven. Hij raakte telkens weer gefascineerd door technische problemen die op zijn weg kwamen. Zoals hij zelf zegt: “Als je aan de zeekust woont en van dichtbij getuige bent van de stormen die de oceaan kwellen, word je door een onweerstaanbare kracht aangetrokken tot de studie van meteorologie. Dit overkwam mij toen ik naar Oostende werd geroepen.”
Hij was een onvermoeibare zoeker, die doelen voor zich zag waarvoor de technische middelen van zijn tijd eigenlijk nog ontoereikend waren. Met zijn uitzonderlijke intelligentie en creativiteit en zijn onuitputtelijke werkkracht zocht en vond hij dan een oplossing. Studie boeide hem, maar het ging evenzeer om de praktische bruikbaarheid en het algemeen belang. “Al snel raakte ik ervan overtuigd dat meteorologie niet alleen een plezierige studie was, maar een ontluikende wetenschap, die geroepen was om enorme diensten te verlenen aan de scheepvaart, de handel en de landbouw.” “Ik was gretig om bij te dragen aan die kennis”.
Noten
Météorographe universel: « En résumé, j’acquis la conviction que les indications de tous les instruments de la météorologie sont susceptibles d’être enregistrés d’après une méthode uniforme. Dès lors j’eus l’espoir d’arriver à n’avoir qu’un seul enregistreur pour un grand nombre d’instruments au lieu de devoir recourir à un enregistreur spécial pour chacun d’eux. (…) Persuadé que ce problème n’avait pas encore été résolu jusqu’alors, je le mis à l’étude et je trouvai la solution. (…) C’était demander beaucoup à mes modestes ressources financières! Je suis arrivé tout de même à mes fins, et, depuis les premiers jours du mois de mai dernier, je possède un météorographe, enregistrant la direction du vent, sa vitesse, la pression atmosphérique et la température de l’air. (…) Mon affection pour l’électricité me porta naturellement vers les enregistreurs électro-magnétiques. » Notice sur un système météorographique universel; par M. F. Van Rysselberghe – 1873
Kaart voor de weersvoorspelling: Vanaf 1 januari 1877 neemt het “Bulletin météorologique” zijn definitieve vorm aan. Het wordt opgemaakt op basis van de meteorologische gegevens van 43 Europese stations die per telegraaf aan de Sterrenwacht worden overgemaakt. De dagelijkse weerkaart wordt om 4 uur ’s namiddags door François Van Rysselberghe en hulp-meteoroloog Jean Vincent (1851-1932) opgemaakt. Hiermee plaatst België zich wereldwijd op de zevende plaats van de landen die dagelijks kaarten aanmaken voor de weervoorspelling gebaseerd op de analyse van synoptische kaarten.
Bekroningen en onderscheidingen: In 1875 (29) ontvangt hij op het geografisch congres van Parijs ’une médaille d’or et les palmes d’académie’. En in 1881 (35) op de eerste Internationale Elektriciteitstentoonstelling te Parijs: ‘’la médaille d’or” en ‘La croix d’Officier de la Légion d’honneur’ van de Franse regering. In 1884 benoemt de koning hem tot ridder in de Leopoldsorde
Belangrijkste bronnen
Gustave Van der Mensbrugghe (1835 – 1911), in Biographie nationale, 20 (1908-1910), blzn. 703-711
Notice sur un système météorographique universel; par M. F. Van Rysselberghe – 1873
Jan Verhelst: François Van Rysselberghe, a forgotten inventor- published version, juni 2019
L’éléctricité à l’exposition universelle d’ Anvers, Charles Mourlon, 1885
Tijdschrift Ciel et terre, 1893 – geraadpleegd via DBNL (KB)
Ugentmemorie
Jan Steeman, nog niet gepubliceerde biografie van Jean-Baptiste Van Rysselberghe – met dank – en een aantal gegevens i.v.m. François Van Rysselberghe
1. Het gezin Van Rysselberghe 2. François (hierboven) 3. Charles 4. Julien 5. Octave: loopbaan 6. Octave: drie opmerkelijke gebouwen7. Theo 8. Sylvie & Max 9. Jenny
Lees ook op deze blog:
