persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
door Beatrijs De Vos
Mijn bevindingen over de telgen uit het gezin Van Rysselberghe zijn zo talrijk geworden dat ik ze heb gegroepeerd in negen verhalen. We zullen die per drie aan je voorstellen. 1. Het gezin Van Rysselberghe 2. François 3. Charles 4. Julien 5. Octave loopbaan 6. Octave: drie opmerkelijke gebouwen 7. Theo 8. Sylvie & Max 9. Jenny (hieronder)
VOLK/ STAD – 24 januari 2022 – Jenny ontpopte zich als een virtuoze in muziek, en in het bijzonder in orgel. Ze speelde concerten in het Kursaal van Oostende, maar ook in Ninove en in Gent.
Jenny Van Rysselberghe wordt geboren op 31 december 1879 te Kortrijk als eerste van de zes kinderen van Julien Van Rysselberghe en Louise Housmans. Op dat moment was vader Julien in dienst bij ‘Bruggen en Wegen’ in Kortrijk.
Studies
Jenny krijgt een opleiding in muziek, wellicht een van de weinige mogelijkheden voor een begaafd en ambitieus meisje. Ze begint op haar zevende (1887) met lessen aan het Conservatorium in Gent. Daar behaalt ze achtereenvolgens eerste prijzen (einddiploma) in notenleer (1896), praktische harmonie (1899) en kamermuziek (1901). Daarnaast behaalt ze tweede prijzen (niveau net onder het einddiploma) in harmonie (1900) en fuga (1902). Daarna volgt een eerste prijs becijferde bas en orgel (1907) en tenslotte behaalt ze (31 jr) het ‘bekwaamheidsdiploma’ voor orgel (1911). Voor dat laatste diploma was een hoog niveau vereist, boven een eerste prijs, en het werd maar uitzonderlijk toegekend. Op 25 jaar tijd (1986-1911) zijn er aan het Gentse conservatorium voor alle vakken samen slechts 16 leerlingen die het behalen. Opmerkelijk is dat 10 daarvan vrouwen zijn.
pic lookandlearn.com/history-images/M490465/ Jongen, Leandre Vilain, Alexandre Paepen). Illustration for Pencil Portraits of Concert Celebrities by Hilda Wiener with biographical sketches by D Millar Craig (Pitman, 1937).
Dat bekwaamheidsdiploma orgel behaalt Jenny in de klas van Léandre Vilain (1866 – 1945). Haar leraar was organist van de Sint-Petrus-en-Pauluskerk te Oostende en titularis van de orgelbank in het toenmalige Oostendse kursaal. Hij was een virtuoos speler van romantische orgelmuziek, die een ruim publiek aantrok, zowel in het kursaal als in de kerk. In toenemende mate werd hij ook in het buitenland gevraagd.
pic svm.be/content/van-rysselberghe-jenny
Een jaar na haar afstuderen (1912) huwt Jenny (32 jr) met de jurist, esperantist en kunstliefhebber Leon P. Ch. Cogen (1876 -1944). Als hij in 1920 benoemd wordt tot vrederechter in Ninove, zal het echtpaar daar gaan wonen.
Musiceren en componeren
De veel gevraagde Léandre Vilain laat zich in het Oostendse kursaal vaak vervangen, ook door Jenny. Ze speelt er orgelconcerten in 1911, 1912 en 1913. In het gebouw waaraan haar nonkel Charles als stagiair nog intensief meegewerkt had aan de constructie van de koepel.
Bij haar optredens in het kursaal van Oostende sluit Jenny nauw aan bij het repertoire en de speelstijl van haar leraar, die ze vervangt.
Hoe zou dat geklonken hebben? Je kan luisteren naar een “improvisation brillante”. Ze wordt gespeeld door Joseph-François Berden (1916 – 1987), een vriend en collega van Léandre Vilain. Ook hij verving Vilain al op jonge leeftijd in het kursaal. (met toestemming van Jean-François Berden)
Tijdens de Wereldtentoonstelling in Gent in 1913 verzorgt Jenny drie keer per week een orgelconcert in het ‘Palais des Travaux féminins’.
In Ninove organiseert het echtpaar Cogen-Van Rysselberghe concerten en culturele evenementen. Jenny werkt eraan mee als organiste en componiste. De bibliotheek van het conservatorium van Gent bezit heel wat affiches met haar naam, de meeste uit Ninove.
Jenny componeert dus ook, reeds tijdens haar conservatoriumstudies. Annelies Focquaert schrijft dat zij tot 1944, het overlijdensjaar van haar man, minstens 87 werken gecomponeerd heeft. Slechts weinig van haar werk is uitgegeven en het wordt nog zelden uitgevoerd. Een aantal composities bevinden zich als manuscript in de bibliotheek van het Gentse Conservatorium.
Tijdens de oorlog wordt in Gent ook werk van Jenny uitgevoerd: “Alle muziekliefhebbers van de stad Gent herinneren zich de troost die hen gebracht werd tijdens de droeve tijd van de bezetting door de organisatie van de prachtige concerten gegeven in het Théâtre Pathé door de ‘Cercle artistique symphonique Gantois‘. Het concert van 23-26 januari 1916 was grotendeels gewijd een werk van Jenny. “Het was een groot succes, zowel voor de zangeres als voor de componiste”. (‘Notice biographique‘ op de partituur van ‘Les Errants‘.)
Op latere leeftijd gaat Jenny regelmatig reizen, voornamelijk naar Zuid-Amerika, waar ze familie heeft. Ze overlijdt in Chili op 18 februari 1966, 86 jaar oud.
Persoonlijkheid
Er zijn er mooie getuigenissen bewaard van kleindochters van haar zus Jeanne, die Jenny nog gekend hebben.
“Zij was mijn groottante. Ik herinner mij haar als heel sociaal en een dame met een ongelooflijke cultuur. Niet te vergeten dat zij ook avonturier was. Zij doorkruiste “Congo” in de jaren 50 en ging om de twee jaar naar Peru en Chili – zij was toen al boven de 80. Zij reisde met een “cargo-mixte” want luxe was zeker niet aan haar besteed. Toch waren de kinderen allemaal een beetje bang van haar. Niettegenstaande haar kleine gestalte straalde “Marraine” autoriteit uit.” (Anne Guiot – 28 juli 2017)
“Vele zomervakanties hebben wij allen (kleinkinderen van haar zus Jeanne Van Rysselberghe-Guiot) in haar villa in De Haan a/zee doorgebracht. Prachtige tijden. Wij waren allen gelukkig als zij zich op onze vraag aan haar vleugel zette. Regelmatig kwamen studenten van conservatoriums hun stukken instuderen. Een dame met klasse, weinig woorden maar actie.” (Arlette Guiot – 29 oktober 2020)
Luisteren
Een “buitengewoon orgelconcert” als slot van deze reeks: je kan luisteren naar een onuitgegeven werk van Jenny: ‘Rêverie’, het derde deel uit de ‘Suite voor Orgel’. Dit luistervoorbeeld is gerealiseerd met Hauptwerk, een geavanceerde softwaresampler voor een virtueel pijporgel. (sampler van het Cavaillé-Collorgel in Caen, 1885)
Met dank aan Patrick Roose (partituur Finale), Claude Debacker (Hauptwerk) en Joris Hollebosch (video).
noten
Vrouwen aan het conservatorium
Er studeren in die tijd opvallend veel meisjes aan het conservatorium. In dezelfde uitgave van het conservatorium bij de ‘75e verjaring zijner stichting’ (18 november 1911) is in 1897 een eerste prijs piano vermeld voor Jeanne van Rysselberghe (16 jr), de jongere zus van Jenny.
Charles meegewerkt aan de constructie van de koepel
« Plus tard je pris une part très active à l’étude de la coupole et de la charpente métallique du nouveau kursaal d’Ostende; et la construction de cet édifice a été entièrement dirigée par moi. La manière dont je m’acquittais de cette tâche appela sur moi l’attention de l’administration communale d’Ostende qui me chargea de l’étude et de la direction des nombreux et importants travaux. »
Charles van Rysselberghe in zijn sollicitatiebrief voor de functie van stadsarchitect in Gent (1878)
Belangrijkste bronnen
Voor deze bijdrage is uit uiteenlopende bronnen geput, waarvan een aantal vermeld zijn in een voetnoot. Ook geraadpleegd zijn:
Uitgave van het conservatorium bij de ‘75e verjaring zijner stichting’ – 18 november 1911
Studiecentrum voor Vlaamse Muziek – Annelies Focquaert
Lexicon van Vlaamse componisten geboren na 1800, Flavie Roquet (2007)
https://nl.wikipedia.org/wiki/Jenny_Van_Rysselberghe
‘Notice biographique’ op het dubbelblad met het lied ‘Les Errants‘ van Jenny Van Rysselberghe – bibliotheek conservatorium Gent
Gegevens en foto’s van de familie van Rysselberghe – waarvoor dank.
Jan Steeman, diverse onderzoeksresultaten – waarvoor dank
1. Het gezin Van Rysselberghe 2. François 3. Charles 4. Julien 5. Octave loopbaan 6. Octave: drie opmerkelijke gebouwen 7. Theo 8. Sylvie & Max 9. Jenny (hierboven)
Lees ook op deze blog:
