persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
door Beatrijs De Vos
Mijn bevindingen over de telgen uit het gezin Van Rysselberghe zijn zo talrijk geworden dat ik ze heb gegroepeerd in negen verhalen. We zullen die per drie aan je voorstellen. 1. Het gezin Van Rysselberghe 2. François 3. Charles 4. Julien 5. Octave loopbaan 6. Octave: drie opmerkelijke gebouwen 7. Theo 8. Sylvie & Max (hieronder) 9. Jenny
VOLK/ STAD – 23 januari 2022 – Tweede kind van het gezin van Jean-Baptiste Van Rysselberghe, Sylvie, huwde een Chileen die in Gent voor ingenieur studeerde. Het koppel verhuisde naar Chili, maar kwam tweemaal terug naar België. De laatste keer omdat haar man moest vluchten. Ze kregen zes kinderen.
Max was het vijfde kind van het gezin van François Van Rysselberghe. Hij was een avonturier, die met de Zuidpoolexpeditie vertrok. Vervolgens huwde hij met zijn Chileense nicht. Hij ging in Chili voor de spoorwegmaatschappij werken.
SYLVIE VAN RYSSELBERGHE
Sylvie wordt geboren in 1848 als tweede kind in het gezin van Jean-Baptiste Van Rysselberghe. Ze blijft de enige dochter. Tweelingzusjes die geboren worden in 1858 hebben het niet overleefd (°19/02 – †22/02).
In de geschiedenis van het gezin Van Rysselberghe komen we Sylvie tegen bij haar huwelijk. De grote lijnen van haar verdere levensloop moeten we ook afleiden uit die van haar echtgenoot. Zo te zien is haar leven wel verre van eentonig geweest.
Op 24 december 1874 huwt Sylvie (26 jr) met Valentín de las Mercedes Martínez of Valentín Martínez Llamas (1843 – 1933) uit Chili. Hij is een van de drie ingenieurs die na een wedstrijd (1871) een beurs van de staat krijgen voor verdere opleiding in Europa. Valentín wordt naar de universiteit van Gent gestuurd, waar de ingenieursopleiding een enorme aantrekkingskracht uitoefent op buitenlandse studenten. Julien Van Rysselberghe begint er op dat moment aan dezelfde opleiding. Zo trekt Valentín de eerste jaren van zijn studie in bij het gezin Van Rysselberghe (Bron: Jan Steeman) en leert hij Sylvie kennen.
Twee jaar later keert het gezin Martínez – Van Rysselberghe terug naar Chili (1876). Valentín (33 jr) is er benoemd tot hoogleraar Bruggen en Wegen aan de Universiteit van Chili (UCh) in Santiago, zoals bepaald in zijn beurscontract. Ook Julien studeert in dat jaar af als ingenieur Bruggen en Wegen.
Het gezin gaat in Santiago wonen. Daar realiseert Valentín projecten i.v.m. waterlopen en riolering.
Het meest ingrijpende is het kanaliseren van de rivier Mapocho. De brede en rotsachtige rivierbedding was een grens die de hoofdstad Santiago in tweeën verdeelde, voortdurend overstroomde en veel menselijke en materiële schade veroorzaakte. Volgens Valentín “moet de stad Santiago dat stinkende en vuile gebied transformeren in een slagader van sanitaire voorzieningen en een aantrekkelijke promenade”. De rivier wordt rechtgetrokken en getransformeerd tot een kanaal. De definitieve plannen zijn van de hand van Valentín en in januari 1888 wordt hij benoemd tot directeur van de kanalisatiewerken.
bibliotecanacionaldigital.gob.cl (pic uitklikbaar)
Sylvie en Valentín krijgen zes kinderen: Pedro (Pierre, 1875), Alberto (Albert, 1876), Pablo (Paul, 1878), Anna Maria (1880), (Maria) Isabel (1882) en (Maria) Elena (1886).
De kinderen brengen een groot deel van hun jonge leven in Chili door en er blijft een band met het land van hun vader. Zo gaan dochter Isabel en haar man Max (over wie verder meer) zich kort na hun huwelijk definitief in Chili vestigen. Ook Pedro Martinez (zoon van Sylvie) en zijn vrouw Jeanne Van Rysselberghe (dochter van François) hebben nakomelingen in Chili. Een kleinzoon van Julien (Georges Verschoore, zoon van Julienne Van Rysselberghe) heeft zich in Peru gevestigd. Familieleden die in Europa wonen, reizen later nog vaak naar die talrijke familie in Zuid-Amerika.
Valentín werkt voor het ministerie van Openbare Werken, dat opgericht werd tijdens het bewind van president José Manuel Balmaceda (1840 – 1891). Hij wordt (46 jr) opnieuw naar Europa gestuurd voor studie van rioleringsstelsels in Europese steden. Daarvoor vestigt hij zich in Gent als uitvalsbasis, op de Coupure. Zijn gezin komt mee, want de studiereis zal lang duren: van oktober 1889 tot december 1890 (Bron: Jan Steeman). Aan de Chileense minister van Industrie en Openbare Werken schrijft hij: “Vermits ik in België de verlichte raad van vooraanstaande ingenieurs had, die min of meer rechtstreeks aan dit soort installaties hebben meegewerkt, vestigde ik mijn woonplaats in dat land.”
Zo kan Sylvie met haar zes kinderen in haar vertrouwde Gent verblijven, dicht bij haar familie, terwijl vader Europa afreist. Hij laat de minister nog weten dat hij “een gedetailleerd bezoek gebracht heeft aan de drinkwater- en rioleringsinstallaties in Frankfurt, Wiesbaden, Berlijn, Brussel, Antwerpen, Amsterdam, Londen en Parijs.”
In 1891 wordt president Balmaceda ten val gebracht. Dat brengt ook problemen mee voor Valentín, die nauw met hem heeft samengewerkt. Hij wordt verdacht van corruptie. Op 30 oktober 1900 gaat hij (57 jr) met pensioen. Zijn gezondheid gaat achteruit en in maart 1901 vertrekt het gezin naar België, weer naar Gent. Ze gaan wonen aan de Parklaan. Een geschikte keuze: naast het park, dicht bij het station en in de buurt van Charles, die op de Lostraat woont.
Daar overlijdt Sylvie op 27 december 1930, 82 jaar oud. Ze wordt begraven in Sint-Amandsberg, op de begraafplaats die gekend is als ‘Campo Santo’, bij twee van haar zonen, Alberto en Pablo.
Valentín keert in 1933 terug naar Chili, waar hij kort daarna overlijdt, 89 jaar oud.
MAX VAN RYSSELBERGHE
Max (Maximilien Albert Marie) Van Rysselberghe is geboren op 19 december 1878 te Elsene als vijfde kind van (uitvinder) François Van Rysselberghe en Henriette Housmans.
Hij is pas 14 als zijn vader onverwachts sterft.
Persoonlijkheid
Hij blijkt wel eigenschappen van zijn vader te hebben: de ondernemingszin, de durf om op onbekend terrein te gaan, in de overtuiging dat het wel zal lukken. Hij sluit zich aan bij de Belgische wetenschappelijke expeditie naar de Zuidpool met het expeditieschip de Belgica, op initiatief van marine-officier Adrien de Gerlache (1866 – 1934). Max is nog geen 19 als op 16 augustus 1897 de Belgica uit Antwerpen vertrekt. Hij is het jongste lid van de bemanning: negentien mannen van verschillende nationaliteit, die vijf talen spreken.
Ook de manier waarop hij tijdens de expeditie zijn mannetje staat en bijdragen levert, zowel praktisch als voor het moreel van de groep, doet aan François denken. In Knack (22/10/1997) wordt een uitspraak van Jan Van Mirlo, een lichtmatroos op de Belgica, geciteerd. Die beschrijft Max als “allemansvriendje, behulpzaam en voorkomend”.
Op de Belgica
Want het wordt een hachelijke onderneming. Het was de bedoeling de expeditie op zes maanden af te ronden, maar de Belgica komt vast te zitten in het ijs. Ze zijn verplicht daar te overwinteren, waar ze totaal niet op voorbereid zijn. Pas na twee jaar, op 14 maart 1899, kunnen ze het ijs achter zich laten en op 5 november keert het schip in Antwerpen terug. (Lees ‘Waanzin aan het einde van de aarde‘ door Julian Sancton).
Max staat ingeschreven als “tweede werktuigkundige” (mecanicien), naast de Belg Henri Somers (°1863) als “hoofdwerktuigkundige”. Als negentienjarige kan hij nog niet veel opleiding in dat beroep achter de rug hebben. Maar met vindingrijkheid en handigheid, die ook aan zijn vader doen denken, draagt hij bij tot de overleving van de bemanning.
Op deze afbeelding is hij te zien “bij de condensor, die werd omgebouwd tot sneeuwsmelter. Dit apparaat werd door de gecombineerde vindingrijkheid van Van Rysselberghe en Van Mirlo uit de machinekamer gehaald, aan dek geplaatst en zo veranderd dat het zeehondenspek verbrandde. Op die manier werd de Belgica van water voorzien.” (Frederick A. Cook, Through the first Antarctic Night, 1900 – blz. 209)
Hij werkt ook mee aan peilingen en temperatuurwaarnemingen – het was tenslotte een wetenschappelijke expeditie. “Die waren arbeidsintensief en het is te danken aan de medewerking van MM. Amundsen, Tollefsen, Johansen, Melaerts, Van Rysselberghe en van M. de Gerlache zelf, dat het mij mogelijk is gemaakt deze aantekeningen te schrijven over de bathymetrische omstandigheden van de antarctische gebieden” schrijft Cook nog (blz. 442).
Chili
Terug thuis trouwt Max in 1905 met zijn nicht, Isabel Martinez (°1882), dochter van Valentin Martinez en Sylvie Van Rysselberghe. Ze zullen vier kinderen krijgen: Lidia, Ivonne, Enrique en Daniel.
Nog datzelfde jaar emigreert het jonge paar naar Chili. Daar maakt Max carrière als ingenieur bij de spoorwegmaatschappij in Concepcion.
Wanneer hij gepensioneerd is, houdt hij zich bezig met de exploitatie van een steengroeve in de Lonco-vallei.
Max overlijdt in Santiago op 26 april 1961, 82 jaar oud.
De familie in Chili breidt uit. Enkelen oefenen een politiek mandaat uit. Enrique (1911 – 1984), de oudste zoon van Max, wordt in de jaren 1970 burgemeester van Concepción. Ook Enrique’s kleindochter Jacqueline Van Rysselberghe (°03/02/1965) is er burgemeester tussen 2000 en 2010.
Tegenwoordig telt de familie Van Rysselberghe ongeveer 60 leden in Concepcion. Enkele takken wonen in Santiago (de stad van Sylvie) en Linares.
noten
SYLVIE
Valentín de las Mercedes Martínez of Valentín Martínez Llamas
In Spaanstalige landen krijgt een kind een dubbele achternaam: traditioneel eerst de achternaam van de vader, gevolgd door de achternaam van de moeder. Alleen de eerste is erfelijk.
Op geneanet heet de man van Sylvie Valentinus de las Mercedes Martinez, ontleend aan de huwelijksakte. Zijn vader heet (in dezelfde bron) Pedro José de las Mercedes Martinez. ‘De las Mercedes Martinez’ is dus blijkbaar de volledige familienaam van de vader, af te korten tot ‘Martinez’.
Elders, o.m. in een Chileense publicatie over Valentín en zijn werk, heet hij ‘Valentín Martínez Llamas’. ‘Martínez is dan de naam van zijn vader, Llamas de naam van zijn moeder. Ook volgens geneanet heette zijn moeder ‘Gertrudis Lanas’. Wellicht heeft iemand hier een schrijffoutje gemaakt. De ambtenaar van de burgerlijke stand in Gent, die wat problemen had met de spelling van die vreemde naam?
Valentín Martínez: bronnen
De gegevens op het internet zijn eerder schaars. Op www.plataformaurbana.cl/ wordt gezegd dat ingenieur Valentín Martínez “een onbekende persoon is in de geschiedenis van Chili” (2014). Maar op www.bibliotecanacionaldigital.gob.cl is een uitgebreide studie te vinden (in het Spaans – 2013) over de belangrijkste realisatie van Martínez: het kanaliseren of rechttrekken van de rivier Mapocho. Naast veel technische details zijn daar ook biografische gegevens te vinden en zelfs een portret van Valentín Martínez. En enkele vermeldingen van Gent.
Valentín over de kanalisatie van de rivier Mapacho
“La ciudad de Santiago necesita hacer desaparecer esa zona pestilente y sucia que se llama la caja del río transformándola en arteria de salubridad y en atractivo paseo” (Martínez, 1885: 3)
Simón Castillo Fernández, Universidad Diego Portales, Chile ; Nature, city and working people: the Mapocho River in Santiago de Chile (1872-1920) – VM_Fernandez_2018a.pdf – blz. 23
Valentin over zijn professionele ervaringen in Europa
“Como contase en Bélgica con el consejo ilustrado de distinguidos ingenieros que han tomado parte más o menos directa en instalaciones de esa especie, fijé mi residencia en este país.
Impuesto de las mejores memorias que sobre el particular se han escrito en Inglaterra, Alemania y Francia, pasé a visitar en detalle las instalaciones del agua potable y de las cloacas alcantarilladas de Frankfurt, de Wiesbaden, de Berlín, de Bruselas, de Amberes, de Amsterdam, de Londres y de París. »
La canalización del Rio Mapocho : proyecto presentado a la Ilustre Municipalidad de Santiago Valentín Martínez ; [editor general Rafael Sagredo Baeza].
Simón Castillo Fernández, Universidad Diego Portales, Chile ; Nature, city and working people: the Mapocho River in Santiago de Chile (1872-1920) – VM_Fernandez_2018a.pdf – blz. 115
Belangrijkste bronnen
Voor deze bijdrage is uit uiteenlopende bronnen geput, waarvan een aantal vermeld zijn in een voetnoot. Ook geraadpleegd zijn:
SYLVIE
Pieter Raymaekers, Engineering A New World
Een historische schets van het Belgische ingenieursberoep in de 19de eeuw
8419-Artikel Tekst-20789-1-10-20180406.pdf
Simón Castillo, 19th Century Urban Mapocho (1)
VM_Fernandez_2018a.pdf
La canalización del Rio Mapocho : proyecto presentado a la Ilustre Municipalidad de Santiago Valentín Martínez ; [editor general Rafael Sagredo Baeza].
Digitale nationale bibliotheek van Chili
[SM0000629 (pdf) 29780-2-1]
DR. ENRIQUE FERNÁNDEZ DOMINGO Circulación y recepción de discursos y prácticas en el espacio atlántico: el ejemplo de la ingeniería sanitaria urbana Chilena (1871-1905)
Faculteit Geschiedenis van de Universiteit van Santiago
En marge d’une exposition – Les Van Rysselberghe à Gand
Artikel uit La Métropole 23/08/1962 – via N. Van Rysselberghe, waarvoor dank
Jan Steeman, diverse onderzoeksresultaten – waarvoor dank
MAX
Website van de Familie Van Rysselberghe
Website Enrique Van Rysselberghe
Jan Steeman, diverse onderzoeksresultaten – waarvoor dank
1. Het gezin Van Rysselberghe 2. François 3. Charles 4. Julien 5. Octave loopbaan 6. Octave: drie opmerkelijke gebouwen 7. Theo 8. Sylvie & Max (hierboven) 9. Jenny
Lees ook op deze blog:
