STAD – Inbeslagname goederen van geestelijken en begijnen

persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina

Wat had Napoleon met Gent te maken?

Als Lieven Bauwens – en vele industriëlen met hem – verlaten kloosters kon betrekken om produktie op te starten, was dit uiteraard omdat de revolutionaire benden uit Frankrijk het gemunt hadden op bezittingen van de geestelijken en aldus velen uit de kloosters waren weggevlucht.

Predikherenlei – Leie – Het Pand van de Predikheren ofte Dominicanen

VOLK/ STAD – 04 mei 2021 – Toen Napoleon Bonaparte aan de macht kwam, deed hij er nog een schep bovenop: hij liet inbeslagnames uitvoeren op bezittingen van geestelijken en begijnen, en hij droeg die bezittingen over aan de ‘Commissie der Burgerlijke Godshuizen’. De geestelijken konden hun eigen bezittingen echter… terugkopen!?!

De Franse Revolutie zorgde er voor dat veel religieus cultureel erfgoed leeg kwam te staan of een andere bestemming kreeg, zoals in het geval van het Kartuizerklooster aan het Fratersplein waar Lieven Bauwens werkte. Maar ook dat sommig erfgoed definitief verloren geraakte. Dit geldt voor gebouwen maar ook voor kunstvoorwerpen.

Er werden ook religieuze gebouwen gesloopt in de Franse Tijd, zij het niet altijd voor strict “revolutionaire” redenen.

KLOOSTER KWIJT

Vele kloostergemeenschappen kwamen in de problemen met de komst van de Franse Revolutionaire bendes en later met de komst van Napoleon. Een opsomming van die gebouwen en gemeenschappen zou ons te ver leiden.
Een voorbeeld maakt duidelijk hoe de algehele toestand was: dit van de Dominicanen in Het Pand in Onderbergen.

Franse Revolutionairen verdreven de Predikheren in 1796. Een paar maanden later werd klooster en kerk verkocht. Niettemin konden de geestelijken via een stroman hun klooster terug kopen. Maar om er opnieuw een religeuze gemeenschap in onder te brengen, was de portemonnee te klein. De monniken zochten daarom een huurder.

Onderbergen – Het Pand – Dominicanenklooster. Links: de Sint-Michielskerk

“In 1803 tekent de Gentse bouwmeester en houthandelaar Pieter-Domien Velleman een huurcontract voor dertig jaar. Hij kondigt in een advertentie in de Gazette van Gend van 1 augustus 1805 aan ‘dat er in de Predicers tot Gend te bekomen zijn spacieuse magazijnen voor hoyzolders etc., alles zeer gemakkelijk gelegen tegen het water, en by dies zeer facil voor op en af te doen; ook zijn er te bekomen magazijnen tot het leggen van andere goederen, benevens kamers en appartementen’.” Dixit UgentMemorie

Omdat de financiële situatie niet verbeterde na de val van Napoleon, verkochten de monniken uiteindelijk het gebouw in 1823 aan diezelfde Velleman. Volgens dezelfde bron: “Twintig jaar later koopt Velleman de gebouwen van de kerkfabriek en start de geschiedenis van Het Pand als huurkazerne. De achtergebleven dominicanen mogen de kerk wel blijven gebruiken voor hun erediensten.”

Tot slot kochten de Predikheren-Dominicanen in 1841 een liefdadigheidshuis aan de Peperstraat, dat eerder de abdij van de Benedictinessen was. Ze maakten er hun definitieve verblijfplaats van.

Het Pand in oude tijden, met links de verdwenen kerk (nu Jacobijnstraat)

Tot aan de Fanse Revolutie stond naast Het Pand in Onderbergen nog haar kerk. Dit, aan de kant van de Jacobijnenstraat. Die werd afgebroken voor een urbanisatieproject. Er bleef nog een muur in Doornikse steen.

Rest van de kerk – aan de kant van de Jacobijnenstraat

DEFINITIEF VERLOREN

Sommig religieus erfgoed raakte tijdens de Franse Tijd definitief verloren.
Enkele voorbeelden:
Het Jezuïetenklooster van Gent was, samen met de kloosterkerk, gevestigd aan de Volderstraat, daar waar nu de aula van de universiteit staat.

In de Franse Tijd, in 1799, werd deze kerk afgebroken. De Orde was eerder al afgeschaft door de Oostenrijkse keizer Jozef II. Pas in 1814 werd de orde van de Jezuïeten hersteld en vestigde zich die in de Posteernestraat.

De Onze-Lieve-Vrouwekerk op het Sint-Pietersplein, naast de kerk van de Sint-Pietersabdij, werd gesloopt tijdens de Franse bezetting, in 1799, en niet heropgebouwd. Eerder was de kerk al tweemaal geteisterd door een felle brand.

Uiteraard werd ook de Sint-Pietersabdij zwaar getroffen. Die komt aan bod in een volgende hoofdstuk.

KUNSTROOF

Een ander aspect van de Franse Revolutie is de geroofde kunst uit Gentse kerken en kloosters.
In kerknet.be lezen we dat Franse revolutionaire troepen aan het einde van de 18de eeuw in ons land 195 kunstwerken roofden. Waaronder: 192 schilderijen en 3 beeldhouwwerken. De helft kwam snel terug.

“Volgens de kunsthistoricus Pierre-Yves Kairis hadden de Fransen een sterke voorliefde voor Vlaamse schilderkunst uit de barok, en in het bijzonder Rubens en Van Dyck. De belangstelling voor Van Eyck was beperkt, wat niet belette dat ook 4 centrale panelen van ‘Het Lam Gods’ uit de Sint-Baafskathedraal in Gent werden geroofd.”