persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
Het straten ABC volgens experten
STRATEN – 28 januari 2023 – Sommige straten in de stad hebben vreemde namen. Of hun betekenis is niet wat het lijkt. We pikken er twee straatnamen uit die stammen uit het oude Vlaams: Sleepstraat en Schaverdijnstraat.
Zo is Sleepstraat geen straat waar goederen versleept werden… of omhoog gesleept moesten worden omdat de straat zou hellen… Hier heb je dus onze eerste straatnaam die we willen gaan verklaren.
Een tweede straat, eveneens beginnende met een ‘s‘ is de bizarre ‘Schaverdijnstraat‘.
We consulteerden ‘experten’ hetzij via een boek of per elektronische boodschapper zijnde messenger: Victor Fris, Maurits Gysseling en Eddy Levis.
Ons panel
Het eerst aan de beurt komt Victor Fris.
Wie is hij? Een rasechte Gentenaar was hij niet. Hij werd geboren in Geraardsbergen (in 1877) en stierf in Elsene (in 1925).
Zijn band met Gent ontsproot uit zijn hoogleraarschap aan de Gentse universiteit. Hij gaf ook les aan de normaalschool en hij was ook stadsarchivaris.
Hij kreeg een straatnaam opzij van de Gebroeders De Smetstraat.
Hij liet een uitgebreide lijst aan geschriften na. Eén ervan is ‘De oude straatnamen van Gent‘ uit 1925.
Die staat niet vermeld in de opsomming van wikipedia, misschien omdat het een schoolboek was? Hoedanook, het boek is bewaard gebleven aan UGent.
SLEEPSTRAAT
We lezen in Fris’ boek over de Sleepstraat, of beter zijn oude variant: ‘Slypstraat‘.
Reeds aan het begin van de 15de eeuw wordt die genoemd zoals hier geschreven. Vanaf 1580 wordt het dan ‘Slijpstraat’. Veel verandering, buiten die ene (gemoderniseerde) klinker, is dit niet.
By the way: tussen 1577 en 1584 heerste hier de Gentse Republiek
Ook toen Victor Fris het boek schreef, in 1925, heette de straat nog ‘Slijpstraat‘. Fris zette in tempore non suspecto in zijn boek dat het eigenlijk ‘Sleepstraat’ moest zijn. Deze laatste benaming heeft echter pas in 1942 ingang gevonden (zie verder).
Echter ziet Fris dit als de oorsprong van het woord, en dit doet vragen rijzen. Benoemt hij de straat aldus omdat het een hellende straat is!? Dacht hij dus echt dat de oorsprong van ‘sleep’ kwam!?
SLYPE = SLIJK
Maurits Gysseling (1919-1997), taal- en naamkundige en ontcijferaar van oude handschriften, zag het enigszins anders. Hij was lid van de Gentse commissie die orde op zaken moest stellen in de straatnamen bij de fusie der gemeenten in 1977. Derhalve verduidelijkte hij ook een en ander over de benaming van de Sleepstraat.
“De spellingvormen ‘Slijpstrate’ en ‘Sleepstrate’ hebben te Gent van de 16e tot de 18e eeuw naast elkaar bestaan, denkelijk ter aanduiding van een uitspraak “sli:p”. Zo stelde hij.
Uiteindelijk werd ‘Slijpstraat’ de enige gangbare naamvorm. In 1942 werd Slijpstraat door Sleepstraat vervangen omdat men met de etymologie geen raad wist. Nochtans is alleen Slijpstraat etymologisch begrijpelijk. De Slijpstraat is een laaggelegen, vroeger slijkerige straat.”
Zijn vrouw, Monique Lybaert, en hijzelf waren lid van de heemkundige kring De Oost-Oudburg (hij was voorzitter) en van het Documentatiecentrum voor Streekgeschiedenis te Sint-Amandsberg.
RUE DE REMOULEURS
In 1796 – we zaten hier aan het begin van de Franse Tijd – heette de straat volgens Victor Fris ‘Rue du train‘. Vanaf 1812 werd dit ‘Rue du remouleurs‘. Beide vertalingen zijn absurd. De eerste slaat nergens op. Het zal allicht geïnspireerd zijn op ‘met zich meeslepen’, wat in het Frans ‘entraîner’ is.
De tweede is een letterlijke vertaling van ‘slijpers’, wat op een foutieve interpretatie van het oud Vlaams gebaseerd is. Het gaat hier helemaal niet over het ambachtelijke ‘slijpen’.
SCHAVERDIJNSTRAAT
Al gehoord van de Schaverdijnstraat in Gent?
Het is een zijstraat van de Rooigemlaan die parallel loopt met de Drongensesteenweg, buitenwaarts van de stad in de richting van een Leiearm.
Die Schaverdijnstraat staat niet vermeld in het hierboven genoemde boek van Victor Fris. Zou ze nog niet zijn aangelegd in 1925, het jaar dat zijn boek verscheen?
Hoedanook, ‘schaverdijn‘ is een zeer oud woord. Een middeleeuws Vlaams woord, zoals ‘slype’.
We gingen hierover eens spreekwoordelijk aanbellen bij onze Gentse dialectkenner en voorzitter van de ‘Sosseteit‘, Eddy Levis.
Eddy herinnert zich waarschuwingsbordjes in de straat met het opschrift ‘Verboden op de vesten dezer stad te spelen, loopen, of schaverdeyne‘.
Je zou ook in meer plat Gents ‘schoaverdijne‘ kunnen zeggen. Het betekent ‘ijsschaatsen’.
Hier een adequate etymologie vinden, blijkt geen sinecure. Eddy doet een poging.
“Het eerste lid kan ‘schaven’ betekenen maar het tweede blijft onverklaard…
Misschien is het een afleiding van ‘savate’, met ‘ch’ naar associatie met ‘schaven’. Misschien komt het uit het Oudfrans ‘eschapin’, wat lichte schoen betekent of van het Frans ‘escafignon’, lichte schoen of pantoffel. Misschien is het een afleiding van het Oudfranse ‘escafe’, wat zelf uit het Latijn ‘scapha’ komt en sloepje of kleine boot betekent.”
Het zijn gissingen, maar we smullen ervan! Bedankt Eddy!
Het woord komt nog in de dagelijkse taal voor in de Westhoek, alwaar het dialect allicht nog het dichtste bij het Middelnederlands (middeleeuws-) staat.
UPDATE 12 juni 2023 – Lezer en goede kennis Erwin Storme maakte de volgende interessante aanvulling: “Het woord ‘schuiven’ wordt in verschillende dialecten uitgesproken als ‘schoaven’ of ‘schaven’.
Een ‘schaats’ zou je als een soort ‘schuifding’ kunnen omschrijven, een voorwerp waarmee je over het ijs kan schuiven. Het werkwoord ‘schaatsen’ wordt dan ‘schuifdingen’, in het dialect: ‘schoafdijngen’ … ‘schoaverdijnen’.”
Bedankt Erwin!
Lees Deel II: Het verdwenen Regnessestraatje en haar belang voor ’t oude Gent
Lees ook op deze blog:
Lees ook op deze blog:
