persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
Stadspaleizen en prieeltjes op de Leieoever
STRATEN – 21 januari 2025 – We maakten een beeld op van de geschiedenis van deze straat. We vertrokken aan de Ketelvest en we eindigden aan de Verlorenkostbrug. Het loont de moeite om ook achter de huizen bij de Leie-oever te gaan kijken.

Tussen Veldstraat en Verlorenkost ligt de Nederkouter. ‘Kouter’ betekent ‘akker’. Of: bij rivieren betekent het ‘hoger gelegen gebied’. ‘Neder’ betekent dan weer ‘lager’. Samengevat: ‘beneden de akker’ oftwel ‘iets lager gelegen – of iets verderaf gelegen – dan het hogere deel bij de rivier’. Hierboven zie je een zicht gemaakt vanop de andere oever, de Lindenlei, op de achterkant van de Nederkouter. Bemerk de prieeltjes.

Aan de oever van de Leie
De Veldstraat is allang niet meer de weg naar het veld vanuit de Korenmarkt, noch is de Kouter allang niet meer een akker. De Nederkouter is al eeuwen een belangrijke straat. ‘Gids voor Oud Gent’ van Guido Deseyn (Antwerpen; Weesp: Standaard, 1984) leert ons dat al van het eind van de jaren 1700, begin de jaren 1800, de rijke kooplieden er statige herenhuizen lieten bouwen. Aan de kant van de Leie waren die huizen voorzien van tuinprieeltjes. Diezelfde kooplieden lieten ook pakhuizen bouwen aan de oever.

Aan de Nederkouter 112 – waar thans het ‘Instituut van Gent’ ofte ‘IVG-school‘ gevestigd is – voorbij de Bagattenstraat aan de overkant – had als prieel zelfs een Chinese tempel. Het hoorde bij het ‘Hotel De Cock‘ van de gelijknamige koopman. Het werd helaas gesloopt. Hotel staat hier voor stadspaleis.


De twee enige nog overgebleven prieeltjes op de Nederkouter behoren bij ‘Hotel Legrand‘, één bij de hoek met de Tiebaertsteeg en ander bij de Zoutstraat.
Dit hotel ligt links van het ‘Ibis hotel’.


Noteer dat er nog een prieeltje of pergola is aan de oever met de Kortrijksepoortstraat.

Tegenover de Bagattenstraat, links van het Zoutstraatje, stond sinds 1798 de (verdwenen) statige woning van Livinus Clemmen. Aan de oever werd een pakhuis opgetrokken in empirestijl. Dixit ‘Gids voor Oud Gent’. De telgen Clemmen waren vroege textielondernemers, d.w.z.: nog in de tijd van de katoendrukkerijen waar het allemaal mee begon.

‘Gids voor Oud Gent’: “Het ‘Hotel Claeys-De Cock‘, vlak voor de hoek met het Verloren Kost, is een der statigste empiregevels van Gent.” “De tuin is een der mooiste nog bewaarde stadstuinen.”


Aan de overzijde van de straat
Vanaf de Veldstraat gezien, begint de Nederkouter bij de Ketelvest, het oudste kanaal binnen Gent. Het verbindt Leie en Schelde.
Tussen de Savaanstraat en de Jeruzalemstraat stond ooit – op de plek van het huidige flatgebouw – de oude ‘Rode Lijvekensschool‘. Later, in 1794, werd daar een stadspaleis met korinthische zuilen gebouwd voor een baron. Rond de Belgische onafhankelijkheid werd het bewoond door de prins van Saksen-Weimar. De prins was een generaal geweest in het Hollandse leger van Willem I.
Karel Bernhard van Saksen-Weimar-Eisenach (1792 – 1862) was aangesteld als provinciaal commandant van Oost-Vlaanderen. Er is geen spoor meer van het stadspaleis te bekennen.


De ‘Rode Lijvekens’ was een naam voor een instituut voor weesmeisjes. “‘Rode Lijvekens’ en ‘Blauwe meisjes’ woonden tot 1864 in twee aparte weeshuizen.
Pas in 1864 werden ze samengevoegd op het adres van ‘De Rode Lijvekens’.
Het weeshuis kreeg toen ook haar nieuwe naam ‘Meisjes-weeshuis’.” Dixit ‘Erfgoedinzicht.be’. Bij die gelegenheid werd een nieuw embleem gemaakt.

Over de ‘Blauwe Meisjes’ schreven we al op deze blog. Zij woonden in de Onderstraat. De ‘Rode Lijvekens’ woonden – na de verhuizing uit de Savaanstraat-Jeruzalemstraat-Nederkouter – in de Rode Lijvekensstraat.
Na de “fusie” van beide groepen wezen, gingen ze allen op laatstgenoemd adres huizen. Het ‘Wulfaert-Vilainsteen’ in de Onderstraat waar de ‘Blauwe meisjes’ woonden, werd immers afgebroken. In 1864 werd op die plek een onderwijsinstelling neergepoot: het ‘Laurentinstituut’, een van de oudste scholen van het Gentse niet-confessionele onderwijsnet, gesticht door hoogleraar François Laurent.
Echter heeft die plek bij de Nederkouter een geschiedenis die nog veel verder terug gaat. De Jeruzalemstraat werd genoemd naar het vroegere ‘Sint-Barabara in Jeruzalem klooster‘, gebouwd in 1420. Dit leerden we in de blog ‘Gent-Geprent‘. Het Sint-Barbaracollege, in de Savaanstraat, is gebouwd op de locatie van het oude klooster.

In de Savaanstraat, met de rug naar de Ketelvest, staat ook de neobarokke collegekerk van Sint-Barbara (al decennia leeg). In 1854 werd de bouw ervan aangevat en vier jaar later afgerond. In 2020 werd begonnen met een grondige renovatie. Twee jaar later was de buitenkant afgewerkt. Na een verdere renovatie wordt de kerk omgevormd tot bibliotheek, studieruimte, polyvalente ruimte. Bron

Op de hoek van de Bagattenstraat stond vanaf 1861 een (verdwenen) herenhuis van de Hemptinne. Eerder was daar een klooster van de Zusters van O.L.V. ten Doorn.
De rijke kooplieden, industriëlen en prominenten van het gezag waren dus thuis in de Nederkouter. Jammer dat zo veel van hun huizen verdwenen zijn.
Hoogst merkwaardig is, gezien de doorsnee rijke bewoners van de straat, dat er aan de oostelijke zijde van de straat een beluik ligt. Dit is tegenover het ‘IVG’. Je merkt er vanop straat haast niets van. Via een simpele soortement inrijpoort kom je in het beluik. Gelegenheidsfotograaf Eric Jansen ging er enkele foto’s maken.



Het straatje van de Verlorenkost was voorheen nog smaller dan dit van vandaag. Het gaf toegang tot een smalle brug. Een nieuwe brug en een bredere straat, die tegelijk minder helling had, kwam er in 1899. In facebookgroep ‘Gent in oude foto’s en afbeeldingen‘ postte Jean-paul Dhossche in 2022 een oude foto van het straatje. Aan het eind zie je de brug liggen. Hij wist ook te vertellen dat het straatje voorheen ‘Verkensstraetje’ heette.

In ‘Gids voor Oud Gent’ lezen we dat de Verlorenkostbrug ook bekend stond als het ‘Sint-Pietersbrugsken’. De benaming komt uit oude tijden. Toen daar nog geen Coupure was, voor 1751, verbond een oud brugje bij het huidige Sint-Agnetastraatje, kant Lindenlei, de buurt van de Iepenstraat (thans Coupure Rechts) met de oever in de richting van de Sint-Pietersabdij. De oude brugje lag niet waar nu de Verlorenkostbrug ligt, maar wel in het verlengde van de Zoutstraat.

De benaming ‘Verlorenkost’ verwijst naar twee eilandjes ofte zandplaten in de Leie. Eén bij de Albert Baertsoenkaai. Een ander bij de Lindenlei. Bij het aanleggen van de Coupure werden die verbonden met de oevers. Enige precisering waar de benaming vandaan komt, lazen we in de blog ‘De Kuip’.
Zelf haalde die de mosterd uit een tijdschrift uit 1898. Er zouden vergeefse pogingen geweest zijn om er waterwerken uit te voeren en die zouden veel – verspild – geld gekost hebben…


Verderop vloeit de Nederkouter over in de Kortrijksepoortstraat. Vanaf het kruispunt met de Plateaustraat, Sint-Kwintensberg en Verlorenkost verandert de straatnaam.
Uitsmijter
‘Würst’
Een restaurant dat in 2019 aan de Kortemunt zat, was eerder in de Nederkouter, op de gelijkvloerse verdieping van het appartementsblok waar ooit textielondernemer Clemmen (zie hoger) zijn residentie had: tegenover de Bagattenstraat. In 2016 werden er de eerste trendy ‘Haute Dogs’ van tv-kok Jeroen Meus geserveerd. Na twee jaar was het daar voorbij.
In 2019 namen andere eigenaars de winkelnaam mee naar een historische pand in de Kortemunt. Midden 2020 ging ook die winkel weer dicht. Daarna werd het een krokettenrestaurant.


‘Plum’
De legendarische fietsenwinkel aan de Nederkouter, dicht tegen de Plateaustraat – opgericht in 1910 – ging in 2023 nog eens in andere handen over. Een jaar later volgde een renovatie van de winkel. De winkel was in 2020 al eens van eigenaar veranderd. Toen hij de zaak overliet, in 2020, bracht Pierre Simoens zijn collectie van 150 historische en unieke fietsen naar het ‘Mahy-automuseum’ in Leuze, Henegouwen.
Opvallend: ‘Wielerhoofdstad’ Gent had geen plaats voor de fietsen. L’histoire se répète… Dit was voor de oldtimerauto’s van Mahy in de jaren ’90 ook zo.

‘De Geest’
‘De Geest‘ is een textielververij en stomerij ofte “nieuwkuis”. Hij was gelegen in de Nederkouter 110. Aan de linkerkant bevond zich de toegangspoort van de school ‘Instituut van Gent’ (zie hoger). In 2023 verhuisde de zaak naar de Koningin Astridlaan. Ontstaan in Brussel, in 1846, luidt ook in Gent de winkelnaam als een klok.

Lees ook op deze blog:
STRATEN – Klooster Clarissen was dominant aanwezig in Sint-Lievenspoortbuurt
STRATEN – Twaalfkameren, Poel, Ramen, Pussemier, Posteerne …
Lees ook op deze blog:
