STRATEN – Waterader van stadsgracht naar Sluizeken


header copie - aangepast persblog.be - kopie (2)persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina

Het ‘Meerhemkanaal’ domineerde de wijk boven de Achterleie

STRATEN – 26 januari 2025 – We hadden het in deze artikelenreeks reeds over de “Water-Wijk“, in de oksel van de Achterleie. Echter mag je stellen dat het gebied dat er vlak boven gelegen is, even rijk aan water is geweest.
Tot ruim een eeuw geleden waren een aantal van de lanen gewoon waterwegen.
Doorheen de wijk liep het ‘Meerhemkanaal’ of ‘Meerhemvaardeken’. Een andere naam voor het kanaaltje was ‘Chartreuzenvaardeken’. Dit gebied had van nature al een havenfunctie.

Google maps – ‘Meerhemkanaal’ en stadsgracht zijn verdwenen

“Het Meerhem(-kanaal) stond rechtstreeks in verbinding met de Leie, tussen het Sluizeken en de Oudburg, liep langs de Sluizekenkaai, de Tichelrei, het Fratersplein, de Kartuizerlaan, de Hugo van der Goesstraat en het Neuseplein (huidige straatnamen), alwaar het in rechtstreekse verbinding stond met een oud afleidingskanaal van de Lieve, (…) eenvoudig “Veste” genoemd, gegraven in 1484 als verdedigingsgracht en opgevuld in 1964.” Bron

“Het Meerhemkanaal (…) was ten andere een van de weinige waterlopen binnen Gent, die voorzien was van kaaimuren met talrijke watertrappen,
wat drukke havenactiviteiten bevorderde.” Bron

Het natte, moerassige gebied situeerde zich, van oost naar west, tussen den Briel (het huidige Sint-Lucas) en de Muide. Het strekte zich zuidelijk uit tot aan de Tichelrei en het Sluizeken bij de Schipgracht, ten noordoosten van het Patershol.
De Schipgracht is verdwenen.

“Den Briel” wordt etymologisch verklaard door UGent hoogleraar Victor Fris (1877-1925)…

Uit: ‘Gentse Winter 2022-2023 – 20’ (pic uitklikbaar)

“Hoewel het ‘Meerhemvaardeken’ en de Schipgracht in verbinding stonden met de Leie (in het midden van de Oudburg) was daar een balksluis, een sluisval of “schof’ (schuif), wat de doorvaart van schepen niet toeliet wegens het niveauverschil van beide waterlopen. Vandaar ook de naam : “Sluizeken”.” Bron

De demping van het Meerhemkanaal aan de Tichelrei

Pas in de jaren 1902-1908 werd het hele gebied drooggelegd.

Merkwaardige herinnering is het model van een schip dat bij de ingang van de
kerk van het ‘Heilig-Kerst’ of ‘Sint-Salvator’ bij de Sleepstraat staat. Deze verwijst aan het maritieme verleden. Tal van schippers werden er gedoopt, trouwden er, werden er begraven.

Heilig Kerstkerk of Sint-Salvatorkerk – pic persblog.be

SLEEPSTRAAT

Vlak boven de oksel van de Achterleie vinden we de Sleepstraat. We spraken in deze blog al over de straat, zij het in een andere context, meer bepaald: die van Turkse migratiestraat.
Die Sleepstraat draagt in haar naam al, dat ze er vrij nat bijlag. “Sleep” is een verbastering van “slype” wat “modder” betekent in het Oud-Vlaams.

“Eén van de oudste invalswegen van de middeleeuwse stad. Vanouds aanvangend aan de noordelijke toegangspoort en de Waterpoort aan de sluis over de Schipgracht van de zogenaamde Oudburg (Grauwpoort en Sluizeken); aanvankelijk leidend tot de eerste Muidepoort en het Muidebrugsken over een afwateringsvaart van Meerhem naar de Leie (…)”. Bron

Sleepstraat – pic persblog.be

KARTUIZERLAAN

Noordelijk van de Sleepstraat ligt de Kartuizerlaan. De huidige straat lag pal in de loop van het ‘Meerhemkanaal’.

Het Meerhemkanaal in 1900 – pic collectie Huguette De Bleecker -Ingelaere – pic via Kajako

Meerhem komt van “Merham”. Dit is een verhevenheid in het moeras. Daar was allicht al vroege bewoning. Bron

Meerhemvaardeken – pic Archief Gent

“De Kartuizerlaan, leidende naar het voormalige Kartuizerklooster vertoont een vrij heterogene bebouwing variërend van enkele zeldzame achttiende-eeuwse burgerhuizen tot kleinschalige negentiende-eeuwse arbeiderswoningen (…).” Bron

Zo’n burgerhuis staat bv. op de nrs. 57-59, links van de toegang tot de steeg die zich kenmerkt door een mijlpaal bij de entree, waar wordt verwezen naar Russische steden.

Kartuizerlaan 57-59 – pic Inventaris Onroerend Erfgoed
Kartuizerlaan, steeg met mijlpaal voorzien van afstandaanduiding naar Russische steden  – pic Eric Jansen

Tussen Kartuizerlaan en Sleepstraat bevindt zich een bouwvallige en leegstaande mouterij. De verbinding tussen de straten wordt gemaakt door de Gillis Coppinsstraat. De Kartuizerlaan loopt verder in Meerhem.

Gillis Coppinsstraat – pic Eric Jansen

MEERHEM

In die straat is tegenwoordig een merkwaardig co-housingproject dat ontstaan is uit een oude school.

Meerhem – co-housing – pic Eric Jansen
Meerhem – toegangssteeg tot co-housing – pic Eric Jansen
Meerhem – pic Eric Jansen

BEROUW

Temidden van de Kartuizerlaan loopt naar het noorden het Berouw. Dit loopt naar de vroegere “Blaisantveste”, “Plezanteveste”, “veste” of stadsgracht, bij de Vogelenzang.
Deze verdedigingsgracht werd in 1484 gegraven en stond in verbinding met het Lievekanaal. In de jaren 1962-1964 werd de gracht gedempt.

Blaisantvest voor de demping van de stadsgracht – pic Marc Polfliet

De gracht begon al in de huidige Begijnhoflaan – Opgeëistenlaan.
De naam verwijst naar een middeleeuwse ‘heerlijkheid’ die daar tot 1700 bestond. Bron
Na de demping bleef daar aan de Blaisantvest nog lang een vijver met voetgangersbrugje, tegenover het Berouw, ’t Kemelbrugje, ook als gekend als “Geuzenbrug”. Bron
Boven de stadsgracht lag het ‘Verbindingskanaal’, ook ‘Nieuwe Vaart’ genoemd, en gegraven in 1863.

Berouw – pic Eric Jansen
Berouw – pic Eric Jansen

“Het Berouw, oude verbindingsweg tussen de Kartuizerlaan en Vogelenzang, behield na de sanering van de wijk zijn oude arbeiderswoningen (…) waarvan enkele (…) gesloopt.”

Berouw – pic Eric Jansen
Berouw – pic Eric Jansen

TOLHUISLAAN

Noordelijk van de Kartuizerlaan ligt dan de Tolhuislaan.
Zuidelijk gaat de Tolhuislaan over in de Rodelijvekensstraat en loopt verder naar het Sluizeken, aan de vroegere Schipgracht, alwaar ook de Sleepstraat begint.

“De Tolhuislaan vertoont een vrij heterogeen straatbeeld met gemengde woon- en handelsfunctie waarin ongeveer alle types van doorsnee burger- en arbeidershuizen uit begin twintigste eeuw voorkomen: een reeks burgerhuizen die aanleunen bij de eind 19de-eeuwse neoclassicistische stijl, enkele eerder art-nouveaugetinte panden en verschillende, in min of meerdere mate bij de ‘art deco’ aanleunende bakstenen huizen.” Bron

Tolhuislaan 90 – pic Inventaris Onroerend Erfgoed

RODELIJVEKENSSTRAAT

Aan de Rodelijvekensstraat bevinden zich meerdere beluiken in parallel. Van een paar daarvan werd de “blinde muur” doorbroken. Er is nu een toegang tot
de Pierre De Geyterstraat en van daaruit naar de Sleepstraat.De ‘Rodelijvekens’ waren wezen, net zoals de ‘Blauwe meiskes’ en ‘De Kulders’.

Rodelijvekensstraat – pic Eric Jansen
Rodelijvekensstraat – pic Eric Jansen

 

De uitvergrote foto bovenaan de pagina is van ‘Kajako’ en toont het ‘Meerhemvaardeken’ in 1890, nu de Kartuizerlaan. De huizen links op de foto zijn intussen verdwenen 

 

Eric Jansen, geboren in Ledeberg, ging in 2016-2017 op stap door alle mogelijke Gentse straten. Veel van zijn “ontdekkingen” legde hij vast op foto. Een selectie van zijn foto’s, aangevuld met andere bronnen, brengen we in een aantal afleveringen voorzien van duiding op deze blog. (Zie hieronder bij de “links”)

 

Terug naar hoofdpagina

 

Naar Facebook

Lees ook op deze blog:

STRATEN – ARTIKELOVERZICHT 2022-2023-2024