persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
Het ‘Meerhemkanaal’ domineerde de wijk boven de Achterleie
STRATEN – 26 januari 2025 – We hadden het in deze artikelenreeks reeds over de “Water-Wijk“, in de oksel van de Achterleie. Echter mag je stellen dat het gebied dat er vlak boven gelegen is, even rijk aan water is geweest.
Tot ruim een eeuw geleden waren een aantal van de lanen gewoon waterwegen.
Doorheen de wijk liep het ‘Meerhemkanaal’ of ‘Meerhemvaardeken’. Een andere naam voor het kanaaltje was ‘Chartreuzenvaardeken’. Dit gebied had van nature al een havenfunctie.

“Het Meerhem(-kanaal) stond rechtstreeks in verbinding met de Leie, tussen het Sluizeken en de Oudburg, liep langs de Sluizekenkaai, de Tichelrei, het Fratersplein, de Kartuizerlaan, de Hugo van der Goesstraat en het Neuseplein (huidige straatnamen), alwaar het in rechtstreekse verbinding stond met een oud afleidingskanaal van de Lieve, (…) eenvoudig “Veste” genoemd, gegraven in 1484 als verdedigingsgracht en opgevuld in 1964.” Bron
“Het Meerhemkanaal (…) was ten andere een van de weinige waterlopen binnen Gent, die voorzien was van kaaimuren met talrijke watertrappen,
wat drukke havenactiviteiten bevorderde.” Bron
Het natte, moerassige gebied situeerde zich, van oost naar west, tussen den Briel (het huidige Sint-Lucas) en de Muide. Het strekte zich zuidelijk uit tot aan de Tichelrei en het Sluizeken bij de Schipgracht, ten noordoosten van het Patershol.
De Schipgracht is verdwenen.
“Den Briel” wordt etymologisch verklaard door UGent hoogleraar Victor Fris (1877-1925)…

“Hoewel het ‘Meerhemvaardeken’ en de Schipgracht in verbinding stonden met de Leie (in het midden van de Oudburg) was daar een balksluis, een sluisval of “schof’ (schuif), wat de doorvaart van schepen niet toeliet wegens het niveauverschil van beide waterlopen. Vandaar ook de naam : “Sluizeken”.” Bron

Pas in de jaren 1902-1908 werd het hele gebied drooggelegd.
Merkwaardige herinnering is het model van een schip dat bij de ingang van de
kerk van het ‘Heilig-Kerst’ of ‘Sint-Salvator’ bij de Sleepstraat staat. Deze verwijst aan het maritieme verleden. Tal van schippers werden er gedoopt, trouwden er, werden er begraven.

SLEEPSTRAAT
Vlak boven de oksel van de Achterleie vinden we de Sleepstraat. We spraken in deze blog al over de straat, zij het in een andere context, meer bepaald: die van Turkse migratiestraat.
Die Sleepstraat draagt in haar naam al, dat ze er vrij nat bijlag. “Sleep” is een verbastering van “slype” wat “modder” betekent in het Oud-Vlaams.
“Eén van de oudste invalswegen van de middeleeuwse stad. Vanouds aanvangend aan de noordelijke toegangspoort en de Waterpoort aan de sluis over de Schipgracht van de zogenaamde Oudburg (Grauwpoort en Sluizeken); aanvankelijk leidend tot de eerste Muidepoort en het Muidebrugsken over een afwateringsvaart van Meerhem naar de Leie (…)”. Bron

KARTUIZERLAAN
Noordelijk van de Sleepstraat ligt de Kartuizerlaan. De huidige straat lag pal in de loop van het ‘Meerhemkanaal’.

Meerhem komt van “Merham”. Dit is een verhevenheid in het moeras. Daar was allicht al vroege bewoning. Bron

“De Kartuizerlaan, leidende naar het voormalige Kartuizerklooster vertoont een vrij heterogene bebouwing variërend van enkele zeldzame achttiende-eeuwse burgerhuizen tot kleinschalige negentiende-eeuwse arbeiderswoningen (…).” Bron
Zo’n burgerhuis staat bv. op de nrs. 57-59, links van de toegang tot de steeg die zich kenmerkt door een mijlpaal bij de entree, waar wordt verwezen naar Russische steden.


Tussen Kartuizerlaan en Sleepstraat bevindt zich een bouwvallige en leegstaande mouterij. De verbinding tussen de straten wordt gemaakt door de Gillis Coppinsstraat. De Kartuizerlaan loopt verder in Meerhem.

MEERHEM
In die straat is tegenwoordig een merkwaardig co-housingproject dat ontstaan is uit een oude school.



BEROUW
Temidden van de Kartuizerlaan loopt naar het noorden het Berouw. Dit loopt naar de vroegere “Blaisantveste”, “Plezanteveste”, “veste” of stadsgracht, bij de Vogelenzang.
Deze verdedigingsgracht werd in 1484 gegraven en stond in verbinding met het Lievekanaal. In de jaren 1962-1964 werd de gracht gedempt.

De gracht begon al in de huidige Begijnhoflaan – Opgeëistenlaan.
De naam verwijst naar een middeleeuwse ‘heerlijkheid’ die daar tot 1700 bestond. Bron
Na de demping bleef daar aan de Blaisantvest nog lang een vijver met voetgangersbrugje, tegenover het Berouw, ’t Kemelbrugje, ook als gekend als “Geuzenbrug”. Bron
Boven de stadsgracht lag het ‘Verbindingskanaal’, ook ‘Nieuwe Vaart’ genoemd, en gegraven in 1863.


“Het Berouw, oude verbindingsweg tussen de Kartuizerlaan en Vogelenzang, behield na de sanering van de wijk zijn oude arbeiderswoningen (…) waarvan enkele (…) gesloopt.”


TOLHUISLAAN
Noordelijk van de Kartuizerlaan ligt dan de Tolhuislaan.
Zuidelijk gaat de Tolhuislaan over in de Rodelijvekensstraat en loopt verder naar het Sluizeken, aan de vroegere Schipgracht, alwaar ook de Sleepstraat begint.
“De Tolhuislaan vertoont een vrij heterogeen straatbeeld met gemengde woon- en handelsfunctie waarin ongeveer alle types van doorsnee burger- en arbeidershuizen uit begin twintigste eeuw voorkomen: een reeks burgerhuizen die aanleunen bij de eind 19de-eeuwse neoclassicistische stijl, enkele eerder art-nouveaugetinte panden en verschillende, in min of meerdere mate bij de ‘art deco’ aanleunende bakstenen huizen.” Bron

RODELIJVEKENSSTRAAT
Aan de Rodelijvekensstraat bevinden zich meerdere beluiken in parallel. Van een paar daarvan werd de “blinde muur” doorbroken. Er is nu een toegang tot
de Pierre De Geyterstraat en van daaruit naar de Sleepstraat.De ‘Rodelijvekens’ waren wezen, net zoals de ‘Blauwe meiskes’ en ‘De Kulders’.


De uitvergrote foto bovenaan de pagina is van ‘Kajako’ en toont het ‘Meerhemvaardeken’ in 1890, nu de Kartuizerlaan. De huizen links op de foto zijn intussen verdwenen
Eric Jansen, geboren in Ledeberg, ging in 2016-2017 op stap door alle mogelijke Gentse straten. Veel van zijn “ontdekkingen” legde hij vast op foto. Een selectie van zijn foto’s, aangevuld met andere bronnen, brengen we in een aantal afleveringen voorzien van duiding op deze blog. (Zie hieronder bij de “links”)
Lees ook op deze blog:
STRATEN – Klooster Clarissen was dominant aanwezig in Sint-Lievenspoortbuurt
STRATEN – Twaalfkameren, Poel, Ramen, Pussemier, Posteerne …
Lees ook op deze blog:
