persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
STAD/ Gent-rand – 13 oktober 2020 – Edellieden in kastelen en boeren op hun land, in de schaduw van de Sint-Pietersabdij. Dit is in een notendop wat oud Sint-Denijs-Westrem was.
Frans de Potter schreef samen met Jan Broeckaert ‘Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen‘. Eén daarvan was Sint-Denijs-Westrem. We noteerden enkele bevindingen van de auteurs over deze gemeente en over het naburige Afsnee. Het boekwerk van de co-auteurs kwam tot stand gedurende de jaren 1864-1870. We deden aanvullingen uit Inventaris Onroerend Erfgoed.
Oorsprong gemeentenaam Sint-Denijs-Westrem
de Potter & Broeckaert: “De oorspronkelijke naam dezer gemeente was Westum, vervolgens Westrehem, Westrehim, Westrim en Westrem – woorden die allen beteekenen de woon- of verblijfplaats in ’t Westen. Nadien voegde men daarbij St.-Denijs, beschermheilige dezes dorps.”
“Er schijnt hier vroeger een geslacht te hebben bestaan hetwelk den naam des dorps droeg; onder anderen vinden wij aangeteekend eenen Arnold van Westrem en eenen Herbert van Westrem, leenhouders van St.-Baafs-abdij ten jaren 1220.”
Oorsprong gemeentenaam Afsnee
de Potter & Broeckaert: “Algemeen wordt aangenomen dat de naam dezer gemeente eenvoudig eene samentrekking is van afsnede, of doorsnede, oudtijds in de Leie gemaakt (…). Deze volgens ons natuurlijke doorsnede, is de tak der Leie, oudtijds de Vurre geheteen, die nevens de kerk van Afsnee vloeit, en inderdaad aanmerkelijk korter is dan de Oude Leie.”
Over het bestuur: Heerlijkheden
“Onder het rechterlijke en bestuurljke opzicht stond Sint-Denijs-Westrem onder de wet der heerlijkheid van Overmeersch, samengesteld uit de dorpen Afsné, St.-Denijs, een van St.-Martens-Laathem en van Nazareth, en de Assels, te Drongen.”
de Potter & Broeckaert: “De Heerlijkheid van Overmeersch behoorde toe aan de abdij van St.-Pieters, welker prelaat zich den titel gaf van “Heer van St.-Denijs-Westrem.”
“Het dorp behoorde aan de St.-Pietersabdij reeds tijdens de regeering van koning Dagobert I. Graaf Arnout den Oude [Arnulf I] schonk het, met meer andere goederen, opnieuw aan dit klooster bij akte van het jaar 939.”
“De heerlijkheid van Borluut, of het Borluutsche, behoorde toe aan de familie van den zelfden naam, wier waarlijk edele bedrijven in de geschiedenis der stad Gent zoo veel heerlijke bladzijden vullen (…)”
“De eerste maal dat wij van dit belangrijk leen gewag gemaakt vinden, is in de Leenboek van St.-Pieters van het jaer 1411, wanneer Jakob Borluut, heer van Schoonberge, als voogd over zijne vrouw Philippina Borluut, er verhef van deed.”
Elisabeth Borluut (+1443). Samen met haar man Joos Vijdt was ze de opdrachtgever voor het Lam Gods, waarop ze knielend staat afgebeeld.
In Gent, op de Korenmarkt, bevindt zich nog het Borluutsteen (ca. 1175). Tegen een muur van de gelagzaal – het is een horecazaak geworden – is een tafereel over de Gulden Sporenslag afgebeeld. Jan Borluut was daar immers de held.
de Potter & Broeckaert: “Na hem [Jakob Borluut] vinden wij op de verschillige registers der leenen opgenoemd: Simoen Borluut [+1463], zoon van Simoens, schepene van der Keure Gent, gehuwd met Elisatbeth de Gruutere (1471) (…) en werd begraven in de kerk van het klein Beggijnhof, te Gent (…) ”
Over kastelen
de Potter & Broeckaert: “(…) waren in deze gemeente nog verscheidene kasteelen of lusthuizen van belang, alle van de abdij afhankelijk; wij noemen er hier de voornaamste van op:
Maaltekasteel – De Meyerij, of het goed te Malte. Hieraan heeft eene aanzienlijke familie haren naam ontleend. Vooreerst (…) eenen Godschalk de Malte (…) eenen Reinier de Malte (…) Hendrik de Malte (…) Jozef van Malte, (…) Annekin maior de Malthe (…) Jan van Maelte [12e, 13e en 14e eeuw]”
Het huidige Maaltekasteel bestaat uit een 18e eeuws deel, gebouwd door baron Jean-Baptiste Bethune, en uit het bakstenen gedeelte, in de 19e eeuw gebouwd door Jozef de Hemptinne.
Later woonde één van zijn zonen er – Charles. Die verliet het kasteel tijdens WO II toen de Duitse bezetter er intrek in nam, en ging bij zijn zoon Jacques wonen in Afsneedorp. Beide liggen er begraven op het kerkhof van de Sint-Jan-de-Doperkerk bij de Leie.
Kasteel Puttenhove – “Langshenen het gescheid van St.-Denijs-Westrem en Zwijnaarde strekt zich de wijk Putstraat uit (…). Hier bevindt zich het kasteel, van ouds Puttenhove genaamd (…) en hetwelk, volgens de volkstraditie, aen keizer Karel heeft toebehoord. (…). Nergens hebben wij den naam der vroegere bezitters van dit lustgoed aangetroffen: bij elk verhef van een daaraan palend leen werd onveranderlijk het hof zelf, nooit de eigenaar opgenoemd. Behoore het misschien reeds te dier tijde aan de graven van Vlaanderen (…)?
De landboek van Sint-Denijs, opgemaakt omtrent het jaar 1730, vermeldt als eigenaar eenen heer Du Bois, te Antwerpen, met de bijzonderheid dat Puttenhove alsdan was “een vervallen Casteel, met nederhof, landen ende wallen, (…)”. Het was toen bewoond door den heer Jan Braecke.”
Uit: Adellijk Zwijnaarde: Het kasteel Puttenhove was in de 18e eeuw eigendom van de familie Triest, werd nog eens [de eerste maal in de Calvinistische Tijd] verwoest door Franse legers [Franse Revolutie], waarna het na tientallen jaren leegstand opnieuw werd heropgebouwd in 1840. Tijdens die 19e eeuw werd het kasteel bewoond door een edelman uit de Oostenrijkse adelverheffing: ‘ridder’ Florent Soenens.
Kasteel Borluut – Uit: Adellijk Zwijnaarde: Het kasteel Borluut – aan de Kleine Gentweg in Sint-Denijs-Westrem – stamt oorspronkelijk uit 1411 en was tot midden de 18e eeuw in handen van de middeleeuwse adellijke familie ‘ridder’ Borluut. Het huidige neoclassicistische kasteel met vijver werd opgetrokken in 1858 in opdracht van ‘graaf’ Borluut d’Hoogstraate. De stad is eigenaar van het kasteel sinds 1978. Het kasteel is door middel van een brede lindendreef verbonden met de N43.
Kasteel Herry of ‘kasteel Sint-Denijs‘ aan de Adelaarsstraat, bij de dorpskom van Sint-Denijs-Westrem. Léon Herry (1855-1906) was burgemeester van Sint-Denijs-Westrem.
Kasteel Grand Noble, gelegen bij de N43, op de rand van de gemeente – eigenlijk grondgebied De Pinte – is het portaal voor het Parkbos-in-wording, dat zich o.a. verder uitstrekt over het grondgebied Zwijnaarde in de richting van de kastelen van Puttenhove.
Uit: Inventaris Onroerend Erfgoed: Dit voormalig ‘Goed ten Abeele‘ was in de tweede helft van de 13e eeuw in bezit van de Gentse Sint-Pietersabdij en in leen gegeven aan Geeraard de Duivel. Sinds 1802 in bezit van de familie de Giey door huwelijk van baron Jean-Baptiste de Giey met Thérèse Marie Soenens, dochter van ridder Soenens die het in 1763 aangekocht had. Het Soenenspark herinnert daar nog aan.
Erfgoed expert Johan Van Twembeke meldde ons: “De verwijzing naar Geraard De Duivel is wat kort door de bocht 🙂 en niet gesteund op enig document dat dit kan staven.”
Uit: Inventaris Onroerend Erfgoed: Kasteel Hanus, bij Maria Middelares valt eigenlijk buiten het bestek van dit artikel, omdat het te “jong” is. Het kasteel werd gebouwd door de textielbaron Fernand Hanus in 1913. Het kasteel was verlaten in 1930 en in 1934 werd het aangekocht door de zusters cisterciënzerinnen. Het werd een deel van het ziekenhuis. Door de relatief recente nieuwbouw van het ziekenhuis, kwam het kasteel apart te staan. Het zal thans worden uitgebaat als restaurant.
Over de broodwinning
de Potter & Broeckaert: “Sint-Denijs-Westrem bezit maar weinige nijverheden; men vindt er slechts éenen houten koorn-windmolen, eene brouwerij en eene stokerij. De landbouwers leggen er zich voornamelijk toe op den kweek van groenten, waarmede zij dagelijks de markt van Gent bevoorraden.”
Over landbouw in Afsnee
“Het goed ten Bossche, evenals de meeste der hierna gemelde leen der St.-Pietersabdij werd ten jare 1432 verpacht (…)
Het goed ten Broeke (…) Het goed te Meerem-Steenkine (…) Het goed ter Beken [in Drongen] (…). Een der oudste pachtgoederen in deze gemeente was dat, hetwelk in den aanvang der XIVe eeuw toebehoorde aan Boudewijn Cordewaen, ridder, heer van Borre, en dat in 1311 aan vier personen, waaronder twee te Afsnee en twee te St.-Denijs-Westrem gevestigd, (…). Bij het hof was ook een molen en een molenaarshuis (…)”
de Potter & Broeckaert: “Melden wij nog het goed ter Vorre, dat in 1444 toebehoorde aan Pieter Hueribloc (…) en ’t hofgoed van den schout der heerlijkheid van Overmeersch (…)
Men teelt er rogge, haver, aardappelen, loof, wortelen, vlas en tabak. (…)
De nijverheid bestaat in de weverij (…) De boer zaait het vlas, oogst het, maakt het gereed voor ’t weefgetouw, weeft het, gebruikt wat hij noodig heeft, en brengt het overige in de handel. (…)”
“Afsnee telt slechts éene schapenkudde, samengesteld uit seventig koppen. De wolle is van geringe hoedanigheid. (…) men vindt er groote visschen, zeer fijn van smaak. De visscherij wordt verpacht. (…)”
[De laatste citaten ontleende Frans De Potter aan een tekst uit een tijdschrift gemaakt door drukker Graaf Candido d’Almeïda y Sandoval, schildknaap van Karel IV, koning van Spanje, in 1817 in Gent gevestigd.]
De auteurs van bovenstaande citaten zijn Frans de Potter en Jan Broeckaert in hun ‘Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen‘.
Frans de Potter leefde van 1834 tot 1904 en was stichter van het Davidsfonds.
Jan Broeckaert leefde van 1837 tot 1911. Hij had een belangrijke functie bij het gerecht, maar wijdde veel van zijn tijd aan literatuur en heemkunde. F.D.
Dit verhaal over Sint-Denijs-Westrem maakt deel uit van een reeks over rand- en fusiegemeenten
Lees ook op deze blog:
Afsneedorp: kerk, grafzerk en landgoed
Wondelgem: ‘Marka’, Vroonstalle, Sint-Catharinakerk
Ledeberg: Een valse heilige in Ledebergkerk
Sint-Amandsberg: Spitaalpoortbeluik, Warneford- en Tienmeterstraat
Sint-Amandsberg: Turkse koppelbaas, belle époque en schutterstoren
Evergem: Een ludieke én een historische uitstap
Drongen, met haar Norbertijnenabdij en haar kapel van Petit
Kastelen en villas in Mariakerke
Lees ook op deze blog:
