persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
Tom Waes en ‘Het verhaal van Vlaanderen’
STAD – 31 januari 2023 – Voorafgaand aan het tijdperk van de Bourgondiërs in onze streken sprak Tom Waes in ‘Het verhaal van Vlaanderen’ op (tv) Eén over één van de dodelijkste ziekten aller tijden: de pest. Ook Gent bleef niet gespaard.
De vijfde aflevering van de serie begint als volgt… We schrijven 1349 als men in Brugge, op het kapittel van kanunniken van de Sint-Donaaskerk een een slechte mare ontvangt. Het kapittel is een machtig middeleeuws instituut in de machtigste stede van het moment.
De mare: een snel om zich heen woekerende en moordende ziekte is onderweg: de pest. De boodschap kwam van de paus die toen in Avignon zetelde. Korte tijd later overwoekerde de pest onze steden.
Chirurgijnen wisten er geen raad mee. Net zo min als met lepra ofte melaatsheid, overigens, die nog de eeuw ervoor had gewoed. Ze wisten niet wat de verspreider was – een pestbacterie in vlooien op ratten – en dachten dat het euvel met aderlatingen te beteugelen was. Dit laatste was een passe partout voor veel kwalen.
Waar lepra als het resultaat van zondig gedrag van het individu werd beschouwd, werd de pest gezien als een collectieve straf van God. Openbare boetedoening leek deels een aangewezen remedie.
Men gaat er van uit dat deze dodelijke ziekte in de 14de eeuw minstens 30% van de bevolking trof. In sommige gemeenschappen was dat tot de helft van de bevolking. Samenlevingen geraakten hierdoor volledig ontwricht. Niet alleen was de ziekte erg besmettelijk, na een besmetting trad de dood op in een mum van tijd.
De pest kwam hoogst waarschijnlijk van de Krim, dat toen een Genuese handelsnederzetting was. Via boten met handelswaar arriveerde de ziekte in Genua, en verspreidde van daaruit over heel Europa.
IN GENT
“Het Gentse pesthuis werd [pas] in 1582 op ’t Sant’ gebouwd. Pas later kreeg het de naam van Sint Macharius.”
Macharius is een spilfiguur uit de geschiedenis van de Sint-Baafsabdij. Hij was de patroonheilige tegen besmettelijke ziektes, en vooral tegen de pest. Hij stierf vermoedelijk in 1012 in Gent.
Het pesthuis stond langs de Schelde, waar nu het woonproject ‘Hollainhof‘ ligt.
“Tot de zestiende eeuw was de grond waarop het Hollainhof is gebouwd een verlaten plek buiten de stadspoorten. Het schrale en zanderige stuk aan de Nederschelde werd “t Sant”, “het Zand” genoemd. Het lag afgelegen en dat was de voorwaarde voor de bouw van het ‘Huys van Sinte Macharius’, of het ‘Pesthuys’. Vanaf 1582 werd het de plaats waar lijders aan de pest, of andere “vuile ziektes” werden geïsoleerd.” (…) “Weinige zieken verlieten een pesthuis levend. De meeste pesthuizen hadden daarom hun eigen anonieme begraafplaats.” Uit: VRT NWS
Een recreatiegebied, met voorheen zwembad en cafetaria, aan de Gebroeders De Smetstraat ter hoogte van het oud tractiestation voor trams (tegenwoordig een moskee) zou op een oud kerkhof staan. Nu is daar enkel nog een speeltuintje. Dat kerkhof ligt dicht bij de verdwenen Kerkstraat.
Volgens sommigen is dit het kerkhof van de nieuwe Rabotwijk. Volgens anderen is het kerkhof ouder en was het het kerkhof van de Brugse Poort (aan de overkant van de Vaart). Nog anderen zijn ervan overtuigd dat dit kerkhof veel ouder is en in de Middeleeuwen een pestkerkhof was.
Bij de herinrichting – en later de bebouwing – van het terrein achter de brandweerkazerne in de Academiestraat, werd in oktober 2016 langsheen de aanpalende Sint-Margrietstraat een massagraf (van kinderen) ontdekt. Een archeoloog die we daar toen spraken, concludeerde dat het allicht om een geval van overmacht ging. Vele doden moesten plotsklaps begraven worden, zodat dit niet individueel meer gebeurde, maar collectief. Dit wijst op een epidemie. Het kon de pest geweest zijn, maar zou evengoed cholera als oorzaak kunnen gehad hebben. Dit bleef onduidelijk.
VAN DE PEST NAAR DE BOURGONDIERS
“Jonkvrouw Margaretha van Male, dochter van Lodewijk, graaf van Vlaanderen (14de eeuw) ziet hoe de pest ook in Gent toeslaat (omstreeks 1360).”
“De Gentenaars durven niet meer uit hun huizen te komen. De magistraten zijn zo bang dat ze niet de straat durven op te gaan om het testament van de stervenden op te nemen. De priesters weigeren hun kerk te verlaten en de biecht af te nemen uit angst besmet te worden.”
De Gentenaars zeggen dat er zoiets bestaat als een Pestmeisje dat in de vorm van een blauwe vlam uit de mond van de doden opstijgt, door de lucht vliegt en zo het volgende huis besmet.”
Uit: Jean-Claude van Rijckeghem en Pat van Beirs: ‘Jonkvrouw’ (2005), p. 238-239
Margaretha van Male huwde met de Bourgondische Filips de Stoute en regeerde tot 1404, waarna hun zoon Jan zonder Vrees aan de macht kwam.
Margaretha werd in Bourgondië ‘Marguerite de Flandre’ genoemd.
Het cynische aan dit verhaal is dat door de decimering van de bevolking, het volgende tijdperk – dit van de Bourgondiërs – voorspoedig zou worden… Hoe? Schaarste van arbeid en ambacht zorgen voor hogere verloning. Tom Waes bracht in deze vijfde aflevering aansluitend het regnum van de Bourgondiërs aan bod.
‘De zwarte dood: de pandemie van de pest‘ door Dick Harrison
‘Het verhaal van Vlaanderen‘ is een tiendelige serie op Eén en op vrt Max. Elke zondagavond.
In de 17de eeuw drogen dokters een lange mantel en hielden een vogelmasker gevuld met kruiden voor het gezicht, in de naïeve gedachte om, op deze wijze, de pest van zich af te kunnen houden.
Bovenaan de pagina: de uitgelichte prent toont een vogelmasker voor dokters in de zeventiende eeuw – pic nationalgeographic.nl
Lees ook op deze blog:
Vlaamse rebellie temidden van oorlogen! Maar er was méér, toch?
“Groeninge veld! Groeninge veld!” is wapenspreuk van familie Borluut
STAD – Tom Waes vermeldde grafheuvels in Sint-Bernadettewijk
Lees ook op deze blog:
