Vlaamsekaai: verfijnde gevels, gewijd aan Vlaamse kunstenaars

STRATEN – 31 maart 2022 – Langs de Vlaamsekaai staat een rij belle époque huizen die alle hulde betonen aan Vlaamse kunstenaars. Ook leuzen op de gevels verwijzen naar die kunst, en naar een fiere Vlaamse nationaliteit. Ze werden ontworpen temidden het landschap van een verfranst België.

Een vaststelling waarbij je de wenkbrauwen gaat fronsen: een tiental huizen werd gered van de sloophamer. Er stonden er oorspronkelijk twee maal zo veel…

‘Villa Dry Van Eycks’. In 1900 ontwierp architect Jacob Gustaaf Semey deze villa, gekenmerkt door haar “Eclectische baksteenbouw met voornamelijk gotische, renaissance en rococo elementen”. Dixit Inventaris Onroerend Erfgoed. Het is de enige overblijvende villa van vier die gewijd waren aan beroemde Vlaamse schilders. Boven de vensters op de verdieping zien we de gesculpteerde koppen van Jan, Hubert en Margareta Van Eyck. (Lees op deze blog: Ook zuster van Hubert en Jan Van Eyck schilderde)

Aan de linkerkant, op het fronton, staat het opschrift, meer dan een mondvol: “Landen van ’t Zuid, landen ten Noorden, Steden in ’t West, paleizen in ’t Oost, Pronken met Kunst van Vlaanderens kroost“. Op het rechterdeel van het huis, onder de zuilen, prijkt een boodschap voor de kunstenaars: “Trek van de Noordzee tot den Rijn/ Wilt gij bij kunstenaars zijn“.

‘Villa Bertha’ en ‘Villa Palmire’. Deze woningen zijn gekoppeld en spiegelen elkaar. Architect Ernest Leclerc ontwierp ze in 1889.
Opvallend zijn de zuilen in de vorm van een vrouw op de verdieping. Zij worden ‘kariatiden’ genoemd. hun oorsprong is te verklaren in de Griekse Oudheid.
Meer info vind je op Inventaris Onroerend Erfgoed

‘Villa de drie Van Rijswijck’s’. De meest opvallende huis in de rij is hetgeen architect Jacob Gustaaf Semey niet enkel heeft ontworpen, maar er ook zelf heeft bewoond. 1897 staat op het gevelopschrift.
Inventaris Onroerend Erfgoed wijst er op dat de gevel zou zijn geïnspireerd door die van ‘Huis Samson‘ aan de Hoogpoort 33. Dit was het gildehuis van de goudsmeden tussen 1481 en 1540. [Welke inspiratie hij daar zou opgedaan hebben, ontgaat ons, eerlijk gezegd. NVDR]
Onder de ramen op de verdieping zien we reliëfportretten van Theodoor, vader Jan en zoon Jan Van Rijswijck. De genoemde Van Rijswijck’s waren dichter, journalist, en voorvechter van de Nederlandse taal in een verfranst België.
De symmetrische boogvelden, waarachter de verzonken gelijkvloerse verdieping, hebben elk een markant leeuwenbeeldje.
Bovenaan de gevel staat het opschrift: “Antwerpen/ Het was een dichterkroost/ Dat in uw schoot ontwaakte“. Zoals bekend waren de Van Rijswijck’s Antwerpenaars. Verder staat in de rondbogen van de verdieping o.a. ook nog een strijdvaardige leuze: “Vlamingen gij hebt recht/ Dit recht zult gij verkrijgen/ of de eene steen/ Blijve niet op den anderen”.

Vijf markante huizen op rij. Het was opnieuw architect Jacob Gustaaf Semey die in deze huizenrij zijn talent liet schitteren. In 1894 ontwierp hij vijf huizen die naast elkaar staan, en hoe verscheiden en bont ze ook zijn, toch ergens het gevoel geven dat ze samen horen. In de gevels staan namen van Vlaamse volksschrijvers. Zoals het huisnummer 95, dat ook een borstbeeld van Hendrik Conscience bevat. Of nog: huisnummer 93-94 met het opschrift: ‘Villa Vrouw Courtmans Berchmans‘. Johanna Courtmans Berchmans was een Oostvlaamse schrijfster die net voor de bouw van de huizen gestorven is. Haar naamsvermelding is een eerbetoon.
Ook Conscience was een tiental jaren eerder aan de bouw van die huizen overleden. Zo ook schrijver Tony Bergman, wiens naam ook vermeld wordt op één van de gevels. Zo ook schrijfster Virginie Loveling, die op het ogenblik van de bouw nog maar eind de vijftig was – dus helemaal nog niét overleden. Een beetje vreemd, toch? Ernest Staes en Tony Bergmann gaven eveneens hun naam aan de “villa’s“.

‘Villa H. Van Peene’ en ‘Villa Karel Miry’. De twee auteurs van de het volkslied ‘De Vlaamse Leeuw’ kregen in de rij van bijzondere woningen aan de Vlaamsekaai evenzeer een naamsvermelding. Hippoliet Van Peene was de tekstchrijver en zijn schoonbroer Karel Miry was de componist. Het schild met de Vlaamse leeuw zit niet voor niets in de gevel verwerkt.
Dit dubbelhuis uit 1895 is geïnspireerd op de Normandische bouwstijl.
De leuze ‘Hou ende Trou‘ in de linkerdakkapel laat er geen misverstand over bestaan dat hier Vlaamsgezinde mensen woonden. Echter heeft dit gelijknamige Vlaams studentenkorps, naar welke dit verwijst, tegenwoordig een aangebrande bijklank, gezien haar affiniteit met de Duitse bezetter in WO I.
In de lijst onder de daklijn staat verder nog de gezwollen regel: “Door hunne zangen leerden zij hun volk zijne taal en zijn land liefhebben“.
Meer informatie over die huizen vind je bij Inventaris Onroerend Erfgoed

‘Villa Zetterman’ en ‘Villa Snellaert’. De gespiegelde huizen benadrukken duidelijk hun geheel door o.a. de twee opvallende, aanleunende, borstbeelden boven de deuropeningen. En zeker in het gezamenlijke beeldje boven die koppen.
Ferdinand Snellaert was een dichter en auteur die in 1872 in Gent overleden is. Hij was medestichter van het Willemsfonds. Hij studeerde geneeskunde aan Ugent.
Eugeen Zetterman – en niét Setterman zoals Inventaris onroerend Erfgoed schrijft – was een volksschrijver die overleed in 1855. Dit was zijn schrijversnaam. Hij werd geboren als Judocus Josephus Diricksens. Hij was Antwerpenaar, maar – zo staat op de website van Literair Gent: “Gedurende een korte “ballingschap” in Gent en het vervullen van zijn dienstplicht van 1847 tot 1849 schreef Zetternam vooral tranerige smartlappen waarin hij de sociale wantoestanden van die tijd portretteerde.” Hij was een tijdgenoot van Hendrik Conscience.
Op de gevels prijken gevleugelde spreuken, zoals: “Het verledene is de stem van het tegenwoordige” en, over de kunstenaars die hun naam gaven aan de huizen: “Zij wijdden hun leven aan de opbeuring van het volk en de verheerlijking zijner taal“.

Situering: De befaamde huizenrij staat aan de Vlaamsekaai, meer in het bijzonder: tussen de Karperstraat en de Kreefstraat, of tussen de voet van de sluis met de Zeeschelde, en het uiteinde van de extra Scheldearm langsheen het Keizerpark. Aan de overkant van de Nederschelde loopt het fietspad genoemd naar Sidonie Verhelst, de eerste vrouwelijke studente aan Ugent.