persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
STAD – 10 augustus 2018 – Het Patershol is niet groter dan dertien straatjes en een pleintje. De wijk wordt doormidden gesneden door de Plotersgracht, een voormalige waterloop. Het ‘hol’ wordt begrensd door de Geldmunt, de Lievestraat, de Lange Steenstraat, het Drongenhof , Oudburg en de Kraanlei.
Lees elders op deze blog ook over: De grensstraten van Het Patershol
Lees verder op deze pagina over: Het Patershol
De cirkel is rond
In tegenstelling tot wat gemeenzaam bekend is – dat het Patershol een arbeiderswijk is geweest – was het Patershol lange tijd een buurt van rijkaards. Tijdens de middeleeuwen huisden er rijke patriciërs en later, in de 14e eeuw, kwamen de magistraten er wonen die verbonden waren aan de Raad van Vlaanderen, gevestigd in het nabijgelegen Gravensteen, dat toen zijn functie als grafelijke woonst had moeten afgeven aan het Prinsenhof. Die nieuwe bewoners bouwden er in de 17e en 18e eeuw, statige huizen en gaven de wijk de allure van een ‘Miljoenenkwartier‘ van zijn tijd.
Met de industriële revolutie geraakte de wijk in verval en kwamen arbeiders er wonen. De slechte faam die de wijk kende, was te wijten aan de grote samenhorigheid van de volkse bewoners die pottenkijkers er uit gooiden. Tot voor WOII was het Patershol zelfs berucht als rosse buurt. Bv. de Rode Koningstraat was berucht om haar bordelen ofte ‘Cameliaatjes’. Vanaf de jaren ’60 van de vorige eeuw stond het Patershol dan weer in de kijker vanwege zijn jeugdige artistieke en maatschappijkritische bewoners. Tegen het eind van de jaren ’80 gingen de laatste volkscafés – Bij Miele en Philipine – dicht. Het laatste werd later het café In de Carmeliet. Daarna begon de opmars van de horeca in de wijk, wat de inname van de huizen door rijke kooplui opleverde, waardoor de cirkel rond is.
De lotgevallen van de Karmelieten
Aan de Kraanlei stap je in het Patershol via de Rodekoningstraat, Hertogstraat of Ballenstraat. Twee jaar voordat WOII losbarstte, vond in herberg Den Oyevaer aan de erg smalle Ballenstraat een gruwelijke moord plaats. De cafébaas, zijn vrouw en zijn meid werden er gewurgd. Een paar straten verder – in de Vrouwebroersstraat – ging het er honderd jaar eerder nog heviger aan toe: een hele familie werd uitgemoord. Dit gebeurde op de plek waar later het restaurant Karel de Stoute lag – thans verhuisd naar de overkant van de straat.
Aan de rand van het Patershol, op de hoek van de Langesteenstraat en de Vrouwebroersstraat, vind je het Caermersklooster ofte Karmelietenklooster uit 1287. Het was ook een ziekenhuis met brouwerij. Caermers, Karmelieten of Vrouwebroers betekent hetzelfde. Deze Geschoeide Karmelieten – er zijn ook de Ongeschoeide aan het Gewad en de Burgstraat – hadden minder impact op het stadsleven als bv. de Dominicanen in Het Pand aan de Leie of de Augustijnen aan de Lieve.
Nadat de Beeldenstorm was gaan liggen en de monniken terug naar hun klooster afzakten, waaierden velen onder hen uit naar de omliggende parochies op het platteland, wat het kloosterleven aan de Vrouwebroersstraat niet ten goede kwam. Toch kozen de Gentse stadsbestuurders dit klooster om hun charta’s en privileges te bewaren.
In 1796 – in de Franse Tijd – verdween de kloosterorde. Na de verdrijving van de geestelijken uit het klooster tijdens Franse Revolutie, en de openbare verkoop van het klooster, deden enkele monniken een mislukte poging om het her op te richten. Uiteindelijk stonden ze het af aan de parochie van het Heilig Kerst aan de Sleepstraat.
Net zoals in andere kloosters in Gent palmde in die tijd de nijverheid de kloosters in. Een lood- en tingieterij en een katoenspinnerij deden hun intrede binnen de gewijde muren.
Midden de 19e eeuw ontstonden er beluikhuisjes ofte cités in de gewezen kruisgang van het tweede pandhof. De nijverheid verhuisde pas buiten de stad toen in 1860 de octrooirechten aan de stadsgrenzen werden afgeschaft. Daardoor konden ze hun waren buiten de stad produceren en zonder belasting binnen de stad te koop stellen.
Later kwamen er twee musea in de gotische kerk, die later respectievelijk verhuisden naar de Bijloke en naar het Alijnhospitaal. Vervolgens werd de site eigendom van de stad.
De kerk werd tussen 1962 en 1978 een opslagplaats voor, onder meer, operadecors. Een jaar later verkocht de stad het klooster aan de provincie. Dit jaar verkocht de provincie het weer aan de stad, in een financieel akkoord met de Vlaamse Overheid. Men wil er een centrum van Vlaamse beeldende kunst van maken. In dit verband is het interessant om te weten dat zich in het klooster al in de vroege 19e eeuw kunstenaarsateliers waren ontstaan.
De beluikhuisjes zijn thans omgevormd tot sociale appartementen, maar waren tot begin de jaren ’80 nog bevolkt door jeugdige alternativo’s en kunstenaars. Lees op deze blog: ‘Minouche’ over haar bijzonder beroep
Het is ook daar dat aan het eind van de jaren ’70 Walter De Buck het ‘Pandinstisch Verblijvingsfront‘ oprichtte, met als doel om de woonfunctie van het klooster te behouden. Er werd strijd geleverd met de politie, die de jeugdige bewoners als krakers beschouwde. In 1980 werden de tijdelijke bewoners eruit gezet.
De volledige site van het Caermersklooster bestaat uit de kerk, het Oud Huis, het eerste Pandhof, het tweede Pandhof en het Neerhof. In de volksmond wordt het Caermersklooster vaak ‘Het Pand’ genoemd, terwijl dit de officiële benaming is van het voormalige Dominicanenklooster aan Onderbergen, welke bewoners later verhuisden naar de Hoogstraat.
Plotersgracht
Tussen de Hertogstraat en de Rodekoningstraat ligt de Plotersgracht, een centrale straat in het Patershol. Via de Geldmunt bij het Gravensteen kan je die straat ook bereiken via de Haringsteeg en de Zeugsteeg.
Op de hoek met de Plotersgracht en de Hertogstraat ligt het Plotershuisje, een woning uit de 16e-17e eeuw. Tegenover de achteringang ervan, ligt de Zeugsteeg, waar in de jaren ’80 nog een ‘Cameliaatje‘ ofte een bordeel herrees. Dit weet Guido Deseyn, auteur van de Gids voor Oud Gent, een boekwerk uitgegeven door de Standaard Uitgeverij in 1984, met een tweede druk bij Scriptoria in 1986. Boekwerk van 527 pagina’s, dat grotendeels de leidraad was voor dit artikel.
Ploten is de eerste fase in het productieproces om leder te maken. Lederbewerkers bevolkten dus de oevers van de Plotersgracht. De – in de volksmond – ‘Quade Gracht’ of ‘Leertouwersgracht’ verbond de Leie, via de Lieve, met de Schipgracht aan de kant van de Gentse Waterwijk. Ze was vier meter breed en had waarschijnlijk een snelle stroming, wat voor redelijk veel diepgang zorgde. Ze werd ingezet voor de bevoorrading van de kloosters. De gracht werd in 1872 ingekapseld.
Toen het klooster ging uitbreiden, moest het de Plotersgracht door haar nieuwe muren laten lopen om die sloot niet te stremmen of te moeten dempen. Verder was er niet voldoende ruimte in de wijk om bij te bouwen en de sloot te laten voor wat ze was. Een uitbreiding kon niet anders dan door de sloot in te kapselen. De Plotersgracht was anderzijds van groot belang voor de wijk. In een muur van het klooster plaatsten de monniken daarom een poort waar de wijkbewoners hun water konden ophalen in een ruimte binnen de kloostermuren, alsof ze in een hol van het klooster stonden.
Er waren nog lederbewerkers in de buurt van de Plotersgracht. Tussen die straat/waterloop en de Kraanlei, werkten de corduwaniers in de gelijknamige straat. Het waren schoenmakers die er met – uit het Spaanse Cordoba ingevoerde – delicaat schapen- en geitenleder werkten.
Drongenhof
Aan het eind van de Plotersgracht, bij de Rodekoningstraat, gaat het via de Trommelstraat naar het Kaatsspelplein. Op de hoek met het Drongenhof bevindt zich de Drongenhofkapel ofte Norbertijnenkapel.
Het Drongenhof, palende aan de Lange Steenstraat, was de plek voor de refuge van Drongen, incluis de kapel uit 1535 die in 1608 vernieuwd werd. Een refuge was een tijdelijke verblijfplaats voor gevluchte kloosterlingen van buiten de stad ten tijde van oorlogen of rebellie. In vredestijd gebruikten die kloosterlingen de refuge om hun handelsactiviteiten te ontplooien. Zo hier de Abdij van Drongen met haar monniken in de orde van de Norbertijnen.
Ook brouwerij ’t Swaentse – waar de Zwaanstraat naar refereert – was hun eigendom. Toen de Beeldenstormers de Abdij in Drongen hadden verwoest, verhuurden de Karmelieten de gebouwen tussen het Drongenhof en het Caermersklooster aan de abdijmonniken uit Drongen. Eind 17e eeuw kwam een einde aan de huur, toen de Abdij heropgebouwd was. Enkel de kapel bleef in gebruik, maar werd gedegradeerd tot opslagplaats. In de Franse Tijd vestigden zich fabriekjes op deze plek. Lees ook op deze blog: Géén geblaf en géén gevoeg
Aan diezelfde kant van het Patershol lag de grens met de Waterwijk en ook met Oudburg. De laatstgenoemde straat bereik je vanuit het Patershol via de Rodekoningstraat, de Kalversteeg of de Zwaanstraat.
Aan de Kalversteeg bevindt zich keldercafé ’t Velootje. F.D.
UPDATE: HERTOGSTRAAT 13
Lees op deze blog ook over:
De grensstraten van Het Patershol
Patersholfeesten & Oudburg Feest 2019
Patershol, culinaire hartstilstand
