VOLK – Toen “den Afrikaander” Gent ontdekte

Nieuwkomers uit Ghana

VOLK – 12 januari 2024 – Wie herinnert zich 1983 niet … toen als een lopend vuurtje rondging dat er een golf “Afrikaanders” in Gent was aangeland…

De mededeling over de-nieuwkomers-van-toen kan nu een banaal feit lijken, in 1983 was het dit niet. De Gentenaar was weinig of niet vertrouwd met nieuwkomers uit andere continenten, tenzij met Turken dan, die hier al in de jaren ’60 toekwamen.

De komst van de Ghanezen maakte indruk op de Gentenaar. Een Afrikaan was hier niet echt vertrouwd in het stadsbeeld.

“In 1983 verschenen plots 77 nieuwkomers uit Ghana in de Gentse bevolkingsstatistieken, en in 1986 woonden al 809 Ghanezen in Gent. Daarna daalde hun aantal weer, tot het in de jaren 2000 opnieuw begon te stijgen. In 2013 waren 696 Ghanezen in Gent ingeschreven.” Jozefien De Bock in de website van ‘STAM’. Jozefien De Bock is/ was vorser bij UGent, en gespecialiseerd in migratie.

In juni 2015 meldde de krant ‘Het Nieuwsblad‘: “De Ghanese gemeenschap is een van de grootste zwart-Afrikaanse gemeenschappen in Gent. Er wonen grosso modo 1.500 mensen van Ghanese origine in Gent. Ze is bovendien één van de oudste zwart-Afrikaanse groepen in deze stad. Reeds in 1968 werden de eerste Ghanese migranten in Gent opgetekend. (…).” Op de website van de Stad Gent – pagina ‘Gent in cijfers’ – maken we op dat thans een 3.000 Afrikanen in Gent zouden leven.

CONGOLEES

“De bedoeling was om een “beschaafde” Congolees te presenteren aan potentiële investeerders in de Onafhankelijke Congostaat, het koloniale project van Leopold II, dat financieel nog zeer wankel was. Sakala werd in 1886 geschilderd door Gustaaf Vanaise met Van de Veldes nichtje Jeanne. Het volgende jaar werd zijn portret getrokken door de Gentse fotograaf Edmond Sacré.” Dixit Wikipedia

Louis Mast maakte een beeld van de jongen, naar een ontwerp van Armand Heins, in 1888. Onder het beeld hangt een marmeren medaillon waar de gezichten van de twee broers op staat afgebeeld.
Daarnaast vloeide veel inkt over het gazettenpapier over de komst van deze nieuwkomer. Want, hij bleef toch even, die Sakala. Hij volgde les aan “de Ledeganck” waar hij onder meer door Alfons Van Werveke onderwezen werd.
In oktober 1887 reisde Lieven Van de Velde samen met Sakala terug naar Congo. In januari 1888 zetten ze daar voet aan wal en enkele weken later overleed Van de Velde.
Sakala stierf jong. Op zijn zeventien diende hij in het Belgisch koloniale leger.  Door malversaties – hij zou stamhoofden afpersen – werd hij veroordeeld tot dwangarbeid. Op zijn 24 zou hij al zijn overleden.

SENEGALEZEN

In 1913, met die ‘Wereldtentoonstelling‘ in Gent, werden Senegalezen naar hier getroond, om in het Citadelpark het ‘Senegalees Dorp’ te bevolken – er was ook een Filipijns dorp – als waren het “des Zoos humains“.

Alle ‘woke‘ ten spijt… Afrikanen werden toen door de Europeanen bekeken als kermisattracties. Boekenauteur Cyriel Buysse heeft daar bij een bezoek aan de ‘WT’ een vreselijke opmerking over gemaakt, waarbij hij die mensen denigrerend bekeek als een mengeling van mongolen en apen. Hij verwoorde wat de mensen toen dachten. Door een hedendaags bril bekeken, was Buysse schandaleus.
Na afloop van de Wereldtentoonstelling vertrokken alle buitenlanders weer naar huis, incluis de Senegalezen.

GHANEZEN

Terug naar de Ghanezen. Er ging in 1983 toch wel een klein schokgolfje doorheen Gent. Het nieuws van de massale inwijking van de Ghanezen ging als een lopend vuurtje rond en maakte indruk.
Ikzelf herinner me nog dat ik het bij mij thuis in de keuken van mijn toenmalige echtgenote vernam, die het op haar werk, in het UZ, had opgevangen. Ikzelf werkte in Brussel. Ik ving dit soort Gents nieuws niet snel op.
De impact had dergelijke omvang dat zelfs het populaire fait-divers-nieuwsprogramma van de vrt – ‘Terloops’ – er in december 1986 er aandacht aan schonk.

“De migraties uit Ghana nemen vaak de vorm van cirkelmigratie aan, waarbij de emigranten terugkeren naar Ghana en dan weer vertrekken. Migratie werd een levenswijze voor vele Ghanezen, een noodzaak die haar uitdrukking vindt in het Ghanese gezegde ‘Vogels die niet vliegen, gaan dood’.” Dixit Jozefien De Bock in de website van ‘STAM’.

De nieuwkomers werden heel snel in associatie gebracht met café ‘Damberd’ op de Korenmarkt. Dat ze daar als het ware werden opgevangen, is een te grote eer. Het café was wel een verzamelpunt voor Ghanezen in die tijd.
Lange tijd herinnerde Ann Krüger, opvolgster van uitbater Paul Feyaerts, daaraan door een opschrift aan het café. Er stond dat ‘Damberd’ een traditie had van het ontvangen van vluchtelingen. Paul, die een muziekliefhebber c.q. jazzliefhebber was, zag onder zijn ogen gebeuren dat één van de vluchtelingen – Edward Buadee – in het café een reggaegroepje oprichtte samen met Patrick De Witte: ‘The Skyblasters‘.
Deze groep zou internationaal doorbreken.

Volgens de website van ‘STAM‘: “In de jaren tachtig kende de Gentse muziekscène een internationale doorbraak van, toeval of niet, groepen met een internationale mix aan muzikanten. De Gentse bard Sioen gaat op (her)ontdekkingsreis langs muziekcafés ‘Damberd’, ‘Trefpunt’ en ‘The Duke’…”
Frederik Sioen – naast muzikant ook coördinator van het Gentse kunstenoverleg, zal die ontdekkingsreis pas veel later hebben gedaan, gezien hij pas in 1979 geboren is.

In dit verband schrijft Wikipedia: “Sioen trok in november 2007 op uitnodiging van ‘Oxfams‘ actie ‘One Day For Another World’ naar de township Soweto in Zuid-Afrika om er een samenwerking op te zetten met plaatselijke muzikanten. Hij ontmoette er levende legende Pops Mohamed (cora, kalimbe, bira) en Khaya Mahlangu (saxofonist bij onder andere Hugh Masekela) en samen met Stella Khumalo (backing vocaliste bij o.a. Myriam Makeba) organiseerde hij een auditie in het hartje van Soweto waaruit 4 schitterende backing vocalisten werden geselecteerd.” Het was de start van zijn succesvolle samenwerking met buitenlandse, incluis Afrikaanse, artiesten.

“NIET BANG VOOR ZWARTE MAN”

In de jaren ’80 – ’90 zag je op straat ook allerlei Afrikaanse venters. Wie herinnert er zich de juwelen- of horlogeverkopers niet?
Vaak tijdens publieke feesten op straat, stonden ze ineens bij jou, trokken ze hun jas open om hun blinkende koopwaar te etaleren die aan de binnenkant van hun jas vastgehecht hing, als waren ze een levende etalage.
Aan voordeuren aanbellen, dat deden ze ook. En als je dan schrok bij de onverwachte donkere gedaante aan je deur, kreeg je soms te horen: “niet bang voor zwarte man”.
Ikzelf anticipeerde dit vaak door meteen te stellen: “niet bang voor blanke man”. Bij wijze van grap, natuurlijk.

MENTALITEITSWIJZIGING

Om terug te keren op Sakala – de “eerste Afrikaanse migrant” in Gent… Boven op zijn kunstmatige rots in het Citadelpark, bij de kleine vijver, waakt hij over de stede en haar veranderende zeden?
Sinds de oprichting van het monumentje in 1888 is er veel gebeurd in Gent. Gent is niet meer de blanke stad, maar een migratiestad. Zeker de laatste vijftig jaar is de stad veel veranderd. “Vandaag heeft één inwoner op vijf een andere origine en leven 160 verschillende nationaliteiten door elkaar.” Dixit de website ‘Blijven plakken‘ – ook een initiatief van het STAM.  En bij wijze van boutade staat daar ook: “Er is een Turkse boulevard en een Ghanees uitgaanscentrum, er zijn Italiaanse koffiehuizen, Spaanse tapas en Bulgaarse eethuizen.”

Het bewustzijn, dat we met zijn allen het produkt zijn van migratie, wordt de jongste tijd goed in de verf gezet. Ook historica Tina De Gendt, verbonden aan het STAM, draagt daar aan bij, o.a. door te stellen dat we een gedeeld verleden hebben, eerder dan een apart verleden. Een visie die ze in boekvorm goot.

Er verschuift tegelijk wat in de mentaliteit. Je kan er niet omheen. Tot laat in de 20ste eeuw bedacht de bevolking ahum-“koosnaampjes” voor Afrikanen. Het meest neutrale was nog: “ne Muur“. Dit staat voor “Moor”. Moren waren een bevolkingsgroep, een cultuur in Noordwest Afrika. Ze dreven handel met Europa, bezetten Spanje tijdens de Middeleeuwen. Moren stonden in Gent synoniem met donkere Afrikanen.
Voorts werd iedereen met een gekleurde huid een vreemdeling genoemd. Dat cafés hun caféramen “tooiden” met opschriften als ‘Interdit aux étrangers‘ zegt genoeg over de toenmalige mentalteit onder het volk. Dat “toenmalig” mag je rekenen tot begin de jaren ’80.

Als afsluiter. In de meest nabije omgeving van het Sakaka-beeldje gebeurde er dit: de laan die het Citadelpark aan de westelijke kant begrensd, veranderde van naam. Koning Leopold II-laan werd Floraliënlaan. Koning Leopold II bezat  Congo van 1885 tot 1908. In de rubberplantages werden vele criminele daden gesteld.

Eerder werd het borstbeeld van deze koning aan het “Zuidpark” uit de publieke ruimte gehaald en verbannen naar een stadsloods.

Vermelden we nog ‘Sankaa‘. ‘Sankaa’ is een sociaal-culturele vereniging voor o.a. Afrikaanse gemeenschappen. Sankaa startte in 2000 als kleine Ghanese koepel (‘Ghanaba’) die later uitgroeide tot ‘FAAB’.

Commentaar bij de uitvergrote foto bovenaan deze pagina. Bootvluchtelingen waren ze niet. Je ziet Ghanezen tijdens een boottochtje op de Leie, georganiseerd door vzw ‘Sankaa’. De foto is van de vzw.