STAD – Prinsenhof was rattenkasteel

Toilet. Het volkse gezegde “Hij gaat daar waar zelfs de keizer te voet gaat” gold ook voor prinses Maria van Bourgondië. “Naar het toilet gaan” in Hof ten Walle – het latere Prinsenhof – gebeurde al in een voorloper van de rudimentaire wc-pot: de latrine. Zeg maar een steen waarin een gat zat. Je hebt ze heel zeker nog gezien in het Gravensteen… voorloper van de grafelijke residentie in Gent.

In het Hof ten Walle kwamen niet anders dan elders de latrines uit boven de slotgracht, via een uitbouw, zodat de kleine en de grote boodschap in het water viel. Toen Maria 16 was, werden de oude latrines, die in aparte hokjes stonden, uitgebroken en vervangen door nieuwe. Ter hoogte van de kamer van de prinses waren er twee zittingen met een apart dakje erboven. Eentje in de kamer en eentje op de gang.

Of was het een wasbekken in haar kamer en een latrine op de gang? De auteurs van het artikel in het hierna vermelde tijdschrift zijn niet zeker van wat er bedoeld werd in die tijd met “une pessine”.

Hygiëne was een bekommernis aan het Hof. En dat was nodig. In de middeleeuwen was ongedierte in huis ook al een groot probleem. Niet op zijn minst: ratten. Die kwamen “aan boord” van het kasteel binnengekropen via allerlei gaten. Toen Maria 10 was, vroeg en kreeg de bakker in het kasteel een ijzeren deksel om op de put te leggen waarin hij zijn houtskool doofde. En een kastje met een deurtje om brood en toespijs – compenage – in te bewaren… “ pour enclore le compenage de madamoiselle de Bourgoingne pour la preserver des ras.[sic]”

Ook Maria van Bourgondië had last van ratten. Op haar 16 werd in haar kamer een houten lambrisering aan het hoofdeinde van haar bed afgebroken. En wat bleek? Daarachter zaten ratten! Niet alleen dragen ratten ziektes over op de mens, ze brengen ook vlooien mee. Ook honden zijn vlooiendragers en je raadt het: de Bourgondiërs waren dol op honden in huis. 

De auteurs vertellen in hun tijdschriftartikel dat op Maria’s bed een houten traliewerk werd gelegd om de honden te beletten om op het bed te springen, en bijgevolg hun vlooien achter te laten op het beddengoed. Maar of dit hielp?

Het leven van Maria van Bourgondië. Maria werd niet in Gent geboren, wel in het paleis op de Koudenberg in Brussel. Maria werd echter doelbewust in Gent opgevoed om de opstandige Gentenaars gewoon te maken aan hun toekomstige heerseres. Haar vader had op gespannen voet met de Gentenaars geleefd. De opstand van 1467, meteen nadat Karel “zijn blijde intrede” in Gent had gemaakt, getuigt daarvan. De ‘Vrede van Gavere‘ was toen het probleem. Of beter: de strafmaatregelen die voor Gent die voortvloeiden uit dat verdrag. Ze waren een vergelding voor een eerdere opstand van de Gentse bevolking tegen Karel de Stoute’s vader – Filips de Goede. Die opstand liep voor de Gentenaars faliekant af in een veldslag in Gavere. Lees op deze blog: Duizenden Gentenaars in de pan gehakt

Ook Maria van Bourgondië werd meteen met problemen geconfronteerd, toen haar vader vroegtijdig omkwam. Haar moeder was al gestorven toen ze 8 jaar oud was. Als enig kind moest zij, na het onverwachte overlijden, op 20-jarige leeftijd het bewind over o.m. de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden overnemen. De opstandige Gentenaars, de onthoofding van getrouwen van haar vader, en steden en gewesten die privileges eisten en verkregen, de Franse dreiging,.. brachten vele kopzorgen. In datzelfde jaar trouwde de 20-jarige Maria met de 18-jarige kroonprins Maximiliaan I van Oostenrijk. Daarmee kon ze de Franse dreiging het hoofd bieden. Haar echtgenoot versloeg de Fransen. Veel later zou hij Keizer van het Heilig Roomse Rijk worden. Maria en Maximiliaan kregen drie kinderen en werden, via zoon Filips de Schone, de grootouders van Keizer Karel of Karel V. 

Het kwam door overerving in handen van Simon de Mirabello, bankier, ridder en mecenas, en met roots in Lombardije/ Italië, die het plan opvatte er een klooster van Victorinen op te richten. Graaf Lodewijk van Male (1330-1384) vond dat het Gravensteen sterk verouderd was en geen toenmalig “hedendaags comfort” bood. Hij had zijn oog laten vallen op het Hof ten Walle. De Mirabello moest inbinden, gezien zijn – voor de tegenstanders die het toen voor het zeggen hadden – “foute” politieke voorkeur voor Jacob van Artevelde.  (Hij was tégen de Fransen en voor de Engelsen).

Door het huwelijk van zijn dochter Margareta van Male met Filips de Stoute – in de tweede helft van de jaren 1300 – kwam het in handen van de Bourgondische hertogen, die het in de loop der jaren verder uitbouwden en verfraaiden. Daarna in de handen van de Habsburgers met Keizer Karel. Na diens periode verhuisde het machtscentrum naar Brussel. Aan het einde van de 18e eeuw werden de gebouwen en de landerijen van het Hof verkocht. De slotgracht – die deels door de Simon de Mirabellostraat liep – werd gedempt. Het kasteel werd deels afgebroken. Woningen en fabrieken kwamen in de plaats. F.D.