persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
STAD – 16 november 2019 – Gedurende de tijdspanne van de 14e-15e eeuw stonden stadsmilities borg voor de autonomie van de Vlaamse steden. Ze verzetten zich tegen “de blijde intrede” van menig nieuw aangetreden Bourgondische heerser. Of, ze werkten samen met het hertogelijke leger om gezamenlijke vijanden te bekampen. Maar ze volgden daarbij steeds hun eigen agenda: ze bleven een kat en muisspel spelen met de hertogen.
Stadsmilities droegen bij tot autonomie van de stad
In de 12e eeuw kregen stadslegers gradueel het overwicht op de grafelijke ridders, omdat door de verarmde adel op het ridderleger werd bespaard. Zij werden afhankelijk van de steden en hun stadsmilities bij het voeren van hun oorlogen. Dit werd voor het eerst duidelijk in de Guldensporenslag in 1302.
“Wanneer bet Gentse gemeenteleger voor het eerst werd ingezet, is onbekend. Wel staat vast dat het in 1127-1128 bestond, aangezien het dan voor een eerste maal in de bronnen vermeld wordt, door Galbert van Brugge. In diens kroniek staat dat het Gentse gemeenteleger reeds een zekere faam had verworven, vooral op het vlak van belegeringen. Dat betekent dat het Gentse gemeenteleger ook voor 1127-1128 actief was.”
“Een permanente legerdienst bestond niet in het middeleeuwse Gent, maar in tijden van nood kon de stad dus wel een omvangrijk leger op de been brengen.” Deze quotes komen uit het werk van Jelle Haemers en Botho Verbist (zie verdere bronaanduiding onder het artikel)
Toen de eerste Bourgondische hertog in Vlaanderen aantrad, wist hij meteen hoe laat het was. Die heerser kwam er door het huwelijk van de Vlaamse Margaretha van Male: hertog Filips de Stoute. Hij trad in de voetsporen van zijn schoonvader, Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen. Gent en andere Vlaamse steden kwamen in opstand onder de leiding van Filips van Artevelde (zoon van Jacob). Filips van Artevelde had al eerder slag geleverd tegen het centraal gezag. In de Slag op het Beverhoutsveld, (denk aan het gelijknamige plein bij Sint-Jacobs) bij Brugge, een belangrijk bolwerk van de graaf. van Artevelde werd hierin bijgestaan door de Gentse stadsmilitie ‘Witte Kaproenen‘ onder leiding van Jan Hyoens.
Filips de Stoute, die een jongere broer was van de Franse koning Karel V, had diens steun nodig om de opstand neer te slaan, in de Slag bij Westrozebeke, in 1382. In de jaren die volgden, veranderde het “klimaat”. De stadslegers gingen dan samenwerken met het Bourgondische leger. Daarmee is niet gezegd dat ze ineens gewillig werden. Meermaals stelden ze hun eisen, weigerden op te trekken of kwamen vroegtijdig van het slagveld terug. Door sommigen werd later gesteld dat die stadslegers, waaronder het Gentse, laf waren, maar in werkelijkheid stonden ze op hun autonomie ten aanzien van de hertog.
“Toen bijvoorbeeld Karel de Stoute in de winter van 1470-1471 tegen de Franse koning Lodewijk XI een offensief startte om de steden aan de Somme te heroveren, gaven de Vlaamse gemeentelegers veel te laat gevolg aan zijn oproep tot mobilisatie en bovendien traden ze met veel minder manschappen aan dan beloofd.” Na de dood van Karel de Stoute was zijn dochter Maria de laatste Bourgondische heerser in Vlaanderen en in De Nederlanden. Daarna deden de Oostenrijkers hun intrede door haar huwelijk met Maximilaan I van Oostenrijk. Hun zoon Filips de Schone trad in het huwelijk met Johanna van Castilië, waaruit Karel V of Keizer Karel werd geboren.
“Bovendien kwam het voor, dat de stadsmilities, eens terug in hun stad, hun strijdlust terugvonden en weigerden de wapens neer te leggen zolang de hertog niet enkele van hun eisen had ingewilligd. Indien hier niet aan voldaan werd kon dit zelfs in een opstand ontaarden. Bijvoorbeeld tijdens de Jan zonder Vrees campagne tegen de Armagnacs in 1411, of de belegering van Calais door Filips de Goede in 1436″. Jan zonder Vrees was de zoon van Filips de Stoute en Margaretha van Male.
De eigengereidheid van de stadslegers had weinig met lafheid te maken zoals door sommigen werd gesuggereerd. De milities waren het verlengstuk van de politieke macht van de steden. Dat die belangen niet altijd gelijk liepen, bewijzen de confrontaties tussen de stedelijke milities en het leger van de hertog. De stadsmilities zorgden voor een tegengewicht op het permanente streven van de Bourgondiërs om in Vlaanderen/De Nederlanden een centraal gezag in te stellen.
Met het aantreden van de Bourgondische hertog Filips de Goede ging het tij keren. Gent verzette zich tegen hoge belastingen. Samen met milities uit andere steden trokken ze ten strijde tegen de hertog die op dat moment in Gavere de burcht bij de Schelde – van groot belang voor de Gentse logistiek en de verdediging tegen Frankrijk/Bourgondiërs – zou veroverd hebben. De milities werden in de pan gehakt. Na de Slag bij Gavere en het vredesverdrag dat erop volgde in 1453, kon de hertog een speciaal korps binnen de Gentse stadsmilities afschaffen: de Witte Kaproenen.
Bron: ‘Het Gentse gemeenteleger in het laatste kwart van de vijftiende eeuw. Een politieke financiële en militaire analyse van de stadsmilitie‘. Jelle Haemers en Botho Verbist. Die publicatie was gebaseerd op de Masterverhandeling van Botho Verbist (Universiteit Antwerpen), met als titel’ Van Nancy tot Cadzand. Het Gentse gemeenteleger van 1477 tot 1492′. De Masterverhandeling werd uitvoerig bijgewerkt en aangevuld door Jelle Haemers (Ugent). Uitgever:: archive.ugent.be, Publicatie in ‘Handelingen der maatschappij’: 1 januari 2008. persblog.be raadpleegde het werk via een pdf van Academia.edu.
“De Leugemeete“: bron voor afbeeldingen Gentse stadsmilities
Muurschilderingen over de stadsmilities van Gent werden aangetroffen in de inmiddels verdwenen kapel van het ‘Godshuis van Sint-Jan en Sint-Pauwel’ aan de Brugsepoortstraat. Dit godshuis staat op het ‘Panoramisch gezicht op Gent‘ van 1534: ter hoogte van het Sint-Elisabethbegijnhof.
Het godshuis kreeg in de 17e eeuw de bijnaam “Leugemeete”. Dit, omdat de klok op de kapeltoren steeds het verkeerde uur aangaf. De kapel werd afgebroken in 1911, maar het merendeel van de afbeeldingen op de muurschilderingen zijn bewaard d.m.v. ‘calques’ en zijn verhuisd naar het STAM bij de Bijloke. Bron: Academia Press, Jeannine Baldewijns, Lieve Watteeuw, Calques van de muurschilderingen uit de Leugemeete met voorstelling van de stedelijke milities, 1861-2004
Lees meer op deze blog:
Gevangen graaf “op ezel” naar Brugge (Lodewijk II van Nevers, vader van Lodewijk van Male: eerste helft 14e eeuw)
Van Gravensteen naar Prinsenhof (de volledige geschiedenis van de grafelijke en hertogelijke residenties)
Prinsenhoffeesten? De geschiedenis van het Hof? (Lodewijk van Male: midden 14e eeuw)
Moord op liefdesrivaal basis voor Huis van Alijn (midden 14e eeuw)
Slag bij Gavere. Duizenden Gentenaars in de pan gehakt (Filips de Goede: midden 15e eeuw)
Prinsenhof was rattenkasteel (Maria van Bourgondië, dochter van Karel de Stoute: tweede helft 15e eeuw)
Lees ook op deze blog:
