persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
Aquarail (80s) of pre-metro (70s) in de stad. Plannen van toen
STAD – 22 maart 2022 – Toen auto’s in de Kuip het tram- en busverkeer ernstig hinderden, broedden plannenmakers op een pre-metrolijn voor de tram. Het idee kreeg gestalte in de jaren 1970. Tien jaar later kwam daar weer een plan: een aquarail die boven het water reed! Geen enkel der plannen werd uitgevoerd.
Aquarail
Laat ons beginnen met een min of meer “recent” plan: de aquarail.
Een decennium na de plannen over de pre-metro kwam een opvolger. Er werd een aquarail voorgesteld. Dit, naar Gentse normen, futuristisch ogend tramstel zou op een monospoor over het water glijden. Op de tekening uit 1987 (van vrt NWS) blijkt die zich langs de Isabellakaai te bewegen.
Evenmin als de pre-metro, is ook dit plan niet gerealiseerd.
Het precieze traject dat men voor ogen had voor de aquarail is ons niet bekend. Noteer dat het hier geheel iets anders moet geweest zijn dan de plannen voor de pre-metro. De Isabellakaai ligt tegenover Ter Platen, aan de Schelde. De pre-metro ging over de Leie.
De aquarail een laatste stuiptrekking van een visie op mobiliteit die enkele decennia eerder hoogtij had gevierd, besluit vrt NWS in een overzicht eind 2016, waar ook de pre-metro ter sprake kwam.
Het idee voor een pre-metro behoorde uiteraard ook tot die visie.
Pre-metro en de Leie
De weblog gentcement.be maakte in een artikel uit eind 2013 een beschouwing over ingrijpende projectvoorstellen voor de stad Gent die er nooit zijn gekomen.
Zo eentje was: de wens van de voorloper van De Lijn – het toenmalige Maatschappij voor het Intercommunaal Vervoer te Gent (MIVG) – om een pre-metro aan te leggen. Er werd over ‘pre-metro’ gesproken, omdat het geen volwaardig metronetwerk zou worden.
Gent had ooit een dicht tramnetwerk. Maar vanaf de jaren ’60 werd daar behoorlijk in geschrapt. Uiteindelijk bleven er slechts enkele tramlijnen over. Tegelijk geraakten trams en bussen door het toenemend autoverkeer vast te zitten in een verkeersinfarct in de binnenstad.
De ironie wil dat men vandaag spijt heeft over de schrapping van al die tramlijnen en men die graag weer in ere zou herstelling. Denk maar aan de plannen voor de ‘vertramming’ van buslijn 7. Wie goed oplette, zag dat bij de heraanleg van de Belfortstraat al – voorlopig nutteloze – tramsporen zijn ingebed met het oog op die realisatie. Volgens de krant Het Nieuwsblad zouden hiertoe miljoeneninvesteringen nodig zijn, incluis een tunnel onder de Heuvelpoort. Volgens die plannen van De Lijn, die naar buiten kwamen in 2014, zou de vertramming van lijn 7 al in 2020 een feit geweest moeten zijn!?
De MIVG kwam dus opzetten met haar idee van een pre-metrolijn. Dat zat blijkbaar al van in de jaren ’60 te broeien. In de jaren ’70 kwam het helemaal boven drijven. Het traject van de pre-metro zou de toenmalige hoofdlijn – tram 4, thans tram 1 – grotendeels volgen.
De weblog gentcement: “Het traject liep vanaf Gent Sint-Pieters ondergronds door de Koningin Elisabethlaan tot aan het kruispunt met de stadsring. Daar boog de koker af richting de Bijloke, om vervolgens de Leie te volgen richting het centrum. De bedoeling was om de Leie te dempen over de volledige afstand tussen de Godshuizenlaan en het Oude Gerechtsgebouw. Bovenop de oude rivierbedding zou een 2×2 rijbaan ingepland worden die het centrum verbond met de stadsring.”
Je las het goed: “de Leie te dempen“! En dit, over een afstand van 850m. De Bijlokekaai, de Lindelei en de Recollettenlei zouden er heel anders uitgezien hebben. Bemerkt ook dat er een straat over de Ketelvest zou komen.
“Vanaf het Oude Gerechtsgebouw liep de koker gewoon in de Leie, tot aan ’t Sluizeken.” Aldus gentcement.be
Het zou een dubbele koker worden eigenlijk: één voor elke richting, en op elkaar geplaatst. Hierdoor zou binnen de Kuip het Leiewater kunnen blijven stromen, zij het dat de breedte beperkt zou zijn voor de pleziervaart.
De plannen zorgden voor grote controverse in de plaatselijke politiek.
Maar niet alleen bij hen. Specialisten wezen op de technische moeilijkheden. Zoals archivaris en historicus Jacques Mertens.
Hij wees erop dat de ondergrond van Gent zeer drassig is en dat, met de technieken die in 1976 beschikbaar waren, het haast onhaalbaar zou zijn geweest om die plannen te realiseren – tenzij het een fortuin zou gekost hebben. Het traject vanaf de Korenmarkt naar het Sluizeken – een koker in het Leiewater – was dan helemaal dramatisch. Men komt dan in het meest drassige gebied van heel Gent.
Monumentenzorg, of de voorloper daarvan, hield zijn hart vast voor de schade die de graafwerken aan de monumenten konden aanbrengen. Zo bv. de koker die langsheen ‘Het Pand’ zou komen. Het Pand wordt in het bijzonder genoemd, omdat dit gebouw geen diepe funderingen heeft.
Ook was er de actiegroep ‘Metro neen’. In een Ghendtsche Tydinghen-editie uit 1972 lezen we dat de ‘Bond Beter Leefmilieu‘ in een open brief aan het Gentse Schepencollege & burgemeester geprotesteerd heeft over het feit “dat de Stad Gent projekten uitwerkt zonder de bevolking te raadplegen en los van een duidelijk algemeen renovatieplan [van het erfgoed].
Niet iedereen was het eens met de stelling dat Gent te drassig was om dit project tot een goed einde te kunnen brengen. Zo lezen we een commentaar van Karel Van den Berghe, specialist stadsontwikkeling TU Delft/Ugent, onderaan het artikel in gentcement.be over het gunstige effect van de Ringvaart: “Het water van de Leie, die heel sterk kan toenemen op heel korte tijd na regen, werd zo afgeleid rondom Gent. Gent werd zo van een ‘moeras’ een ‘woestijn’, waarbij alle rivieren bij wijze van spreken door de blokkering van sluizen langerekte vijvers werden. Het water stroomt dus niet meer in Gent. Dus dan kan je ze ook makkelijk droogleggen of ondertunnelen.” Dit commentaar is echter retroactief. Het kwam ca. 40 jaar na datum.
In 1976 pakte Daskafilm uit met een bioscoopjournaal over dit thema.
Lees verder onder de video
Hierin werd niet gesproken over de demping van de Leie tussen Bijloke en Gerechtshof (het eerste deel van het traject). In het filmpje heeft men het gewoon over een koker in de bedding van de Leie. Idem aan het tweede deel dus: van gerechtshof tot Sluizeken.
Er wordt melding gemaakt van een ondergondse halte aan de Korenmarkt.
Het plan zal allicht uit meerdere opties bestaan hebben. Elders lazen we zelfs over een eindstation voor de pre-metro aan de Muide, terwijl in de weblog gentcement over het Sluizeken wordt gesproken als eindpunt.
Uiteindelijk werd er het gerenomeerde studiebureau ‘Planning‘ uit Brugge bij gehaald. Die adviseerde voor een gelijkgrondse tram.
Men spreekt tegenwoordig niet over ondergrondse tramverbindingen, eerder over de ‘trambus‘ in een eigen bovengrondse bedding. Nog in 2017 werd daarover een vlieger opgelaten m.b.t. de “vertramming” van buslijn 7. We lazen het in een editie van het Het Nieuwsblad van toen. De studiedienst van De Lijn was daar toen mee bezig.
In Ghendtsche Tydinghen van 26 maart 2015 staat een artikel waarin verwezen wordt naar een eigen editie uit mei 1973. Hieruit blijkt dat er een ‘Gent Morgen’ wedstrijd werd uitgeschreven voor “een uitvoeringsprojekt van smal-metro”.
In dat document is niet sprake van één lijn, zoals hierboven is aangegeven, maar van drie lijnen in een driehoek!
Men spreekt er over een driehoek Gerechtshof, Vrijdagmarkt en het toenmalige Jacob van Arteveldeplein (thans Sint-Annaplein).
De bron van deze info blijkt een persnota over “het Gentse metro-probleem”.
In 1974 laat men boringen op 30m verrichten. Op 4 november 1974, zo staat in de weblog Seniorennet: “Aan het Sluizeken werd een installatie opgesteld om boringen op 30 meter diepte uit te voeren in de Sleepstraat, in verband met de geplande werken voor de pre-metro. In opdracht van de MIVG had het personeel van het Rijksinstituut voor Grondmechanica, verbonden aan de Rijksuniversiteit, enkele dagen daarvoor al grondboringen uitgevoerd rechtover het Gerechtshof.”
Nog via Seniorennet lazen we een verslag in Het Laatste Nieuws uit 6 oktober 1966 waar uit blijkt dat er al in 1964 plannen bestonden – zij het misschien vage – voor een pre-metro, toen “semi-metro” genoemd. Het luidde als volgt: “Plans zijn sedert twee jaar in de Gewestelijke Commissie voor Gemeenschappelijk Vervoer ter studie voor het ombouwen van sommige lijnen in semi-metro. Vermits men hiervoor de bedding van de drooggelegde waterlopen zou gebruiken, zullen daarmee ongetwijfeld nog heel wat jaartjes zijn gemoeid.”
De Aquarail werd bestudeerd door D&C Van Impe & Partners aan de Predikherenlei
Lees ook op deze blog:
Kleine halve eeuw geleden was Gent onleefbaar
1970s-’80s. Er waren toen nog zekerheden in het leven
Vroeger [op de Koornmarkt], was het allemaal …
Lees ook op deze blog:
