persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
STAD/ STRATEN – 31 juli 2020 – In de 19e eeuw werd Jozef Guislain geboren in het Ingelandgat. Hij werd later een beroemde psychiater. Zowat een halve eeuw daarvoor was het de woonplaats van Jean-Baptiste Van Goethem, de man van wie weinig meer teruggevonden kan worden dan zijn majestueuze woning in die straat. En de wetenschap dat hij zijn rijkdom vergaard had bij de ‘Oostendse Compagnie’.
Jozef Guislain & het geboortehuis. In 1797 werd Jozef Guislain in het Ingelandgat geboren.
In ‘ghendtsche tydinghen’ staat het volgende te lezen over de psychiatrische dokter die later beroemd zou worden: “was de eerste om in onze gewesten zijn stem te laten opgaan om meer menslievendheid in de behandeling van krankzinnigen aan de dag te leggen (…).” Maar eerst legde Jozef zich toe op tekenen. Hij had aanleg om architect te worden, want uit dat milieu kwam hij. Later zou hij het plan voor zijn eigen – zo schrijft men – “krankzinnigengesticht” opmaken.
En verder, dat hij na een bezoek aan een vriend, student geneeskunde, getroffen werd door studiemateriaal dat hij daar zag, in het bijzonder, zo staat er: “een gedesarticuleerde kinderkop”. Eufemisme voor onthoofd? De aanblik ervan bracht hem ertoe om arts te worden. Hij studeerde aan de pas opgerichte UGent, in 1817, toen in onze contreien een kort Hollands bewind heerste, na de val van Napoleon. Het ‘Guislaingesticht’ ging pas open in 1858. Hij werkte hiervoor samen met kanunnik Petrus Jozef Triest, stichter van de ‘Broeders van Liefde’ en van de ‘Zusters van Liefde’. Jozef Guislain kreeg een standbeeld op de Begijnhoflaan.
Er wordt al lang gesproken over de renovatie van Guislain’s geboortehuis. Meerdere jaren geleden schreef het online magazine ‘gentcement.be’ dat de werken hervat waren – na het faillissement van een aannemer die eerder aan de slag was gegaan. Daar is thans nog steeds weinig van te merken. Integendeel, het gebouw staat er zielloos bij, met gebroken ruiten en al. Het huis zou verbouwd worden tot een hotel. Dezelfde site vermeldt dat in het gebouw mooie plafondschilderingen met afbeeldingen van bekende componisten aanwezig zijn. Met de kennis die we vandaag hebben, zal het gebouw nooit een hotel worden. Het staat al jaren te verkommeren and nobody gives a shit.
Jean-Baptiste Van Goethem & de zeevaarders-compagnie. Daar waar de woning van Jozef Guislain in het Ingelandgat dichter bij de Zwarte Zusterstraat staat, bevindt zich aan de andere kant van de straat, vlakbij het Sint-Michielsplein, het ‘Hotel Van Goethem’. Dit herenhuis werd midden de 18e eeuw, een halve eeuw voor Guislain’s geboorte, gebouwd door Jean-Baptiste Van Goethem, Administrateur van de ‘Oostendse Compagnie’. Over de man is haast niets op het internet te vinden, maar des te meer over de Compagnie, die zowel welvarend als omstreden was.
De ‘Generale Keizerlijke Indische Compagnie’ heette de vennootschap voluit, en verwees hiermee naar de toenmalige Oostenrijkse Keizer die het hier voor het zeggen had: Keizer van het ‘Rooms-Duitse Rijk’, Keizer Karel VI, die zijn bewind later zou overdragen aan zijn dochter Maria Theresia, wier zoon Jozef II daarna zou verder regeren.
In zijn drang naar erkenning – met op de achtergrond de strijd om het nalatenschap van de Spaanse Habsburgers – trapte Keizer Karel VI op zere tenen van de andere mogendheden. Zoals bv. door de oprichting van de ‘Oostendse Compagnie’, die een doorn in het oog was van de Britten en de Hollanders, elk met hun eigen compagnies.
Dit, des te meer omdat de ‘Oostendse Compagnie’ een zeer succesvolle handel wist op te zetten, met als bestemmingen Kanton (Guangzhou), Bengalen (Bangladesh) en de koffiestad Mokka in Jemen. Haar schepen vertrokken elk met een lading zilvermunten en kwamen terug met thee, zijde, porselein en koffie. Omdat zowat honderd jaar eerder bij het beëindigen van de 80-jarige Spaans-Hollandse oorlog (Het ‘Verdrag van Munster’) werd overeengekomen om de Vlaamse scheepvaart in te perken door de Schelde in Antwerpen te sluiten, werkte de Compagnie in de ogen van de Britten en Hollanders illegaal. De Schelde-afsluiting had veel armoede veroorzaakt in heel Vlaanderen. Tien jaar na haar oprichting werd de Compagnie al verboden (in het ‘Verdrag van Wenen’ van 1731), maar ze hield toch vol tot in 1777.
Letterlijk en figuurlijk was het een rijke periode voor de lieden van de Compagnie, zoals voor Administrateur Jean-Baptiste Van Goethem die zijn rijkdom ondermeer stopte in zijn majestueus huis in het Ingelandgat. De site ‘inventaris.onroerenderfgoed.be’ beschrijft dit merkwaardige huis – ‘Hotel van Goethem’ genoemd – in superieure bewoordingen.
Het gebouw zou nog een schilderij geherbergd hebben van de Gentse kunstschilder Pieter-Norbert Van Reysschoot, waarop de oorspronkelijke bewoner, de “aangelande” of “ingelande”, Jean-Baptiste van Goethem op staat te pronken. Evenmin iets van te vinden op het internet. Thans is veilinghuis ‘Loeckx’ in het gebouw gevestigd.
In een e-mail – op onze vraag – verklaart iemand van de familie Loeckx dat het schilderij niet in hun bezit is. Waar het zich bevindt, kunnen we voorlopig niet achterhalen.
“Ingelande”, Ingelandgat. De straat tussenin de Oude Houtlei en Onderbergen – was niet “het zeegat dat naar Engeland voer”, wel de plek waar “in-gelanden” woonden.
Dat “gat” in de wijk was een gat in de stadsmuur nabij de Turrepoort, opdat “ingelanden” ofte nieuwelingen in dit nieuw ommuurd stadsdeel toegang kregen tot Leie en Houtlei. Lees meer hierover op deze blog
“In-gelande”, met deze term duidde men al in de 13e eeuw personen aan die een lap grond in eigendom hadden in een beschermde omgeving, zoals bv. binnen een dijk, een wal, een polder… Een “gelande” is dus “landeigenaar”. Volgens de ‘etymologie databank’ bestaat er nog een oudere betekenis, namelijk een medebewoner, landgenoot of buurman, die al in de 10e eeuw werd gebruikt. Omdat het woord in verdere taalevolutie enkel nog in het meervoud gebruikt werd, ontstond een nieuw enkelvoud: “Ingeland”. Vandaag wordt nog gesproken over “aangelanden” voor mensen die op een oever wonen.
Het Ingelandgat lag in de Middeleeuwen aan de stadsrand bij de stadswal aan de Houtleigracht, die volgens ‘inventaris.onroerenderfgoed.be’ vermoedelijk in ca. 1165 gegraven werd rondom de St.-Michielsparochie, toen die bij de Gentse stadskern gevoegd werd. De gracht sloot aan bij de Leie en de Lieve, maar werd in 1898 gedempt. F.D.
Lees ook op deze blog:
Ingelandgat – Het “gat” in Ingeland…
Twee fameuze dokters en Gentse straten
Oliestraat? “Dullenhuis” Sint-Jan-in-d’olie?
Lees ook op deze blog:
