persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
Vlaanderen wordt even onafhankelijk
STAD – 03 januari 2023 – De “keizer-koster” – bijnaam van Keizer Jozef II – wrikte aan de kerkelijke (en klooster-)privileges. Er ontstond tegenstand die leidde naar een onafhankelijkheidsbeweging. Jozef II werd in onze contreien van de troon geduwd. Iedereen had het gehad met zijn hervormingen. Volksleiders van der Noot en Vonck rivaliseerden voor de macht in Vlaanderen.
Bovenste ingezette afbeelding: ‘Vier Dagen van Gent’ in 1789 – Straatgevechten in Gent – door Paul-Jacob Laminit en Jahann Voeltz – pic wikipedia
Op 22 november 1789 werd de Vlaamse onafhankelijkheid uitgeroepen. Keizer Jozef II was niet geamuseerd. (…) Kort nadien belandde de keizer op zijn sterfbed en zei (…) dat het door de opstand kwam (…). Na Jozef’s dood maakte generaal Bender eenvoudig een einde aan het eerste Belgische onafhankelijkheidsavontuur en begon de Eerste Oostenrijkse Restauratie.” Uit Wikipedia. Dit was onder de nieuwe keizer: Leopold II.
VAN DER NOOT’S BEZOEK AAN GENT
Op 24 december 1789 kwam Brussels advocaat Hendrik van der Noot (1731-1827), onverwachts – zijn komst was maar drie uren voor zijn aankomst aangekondigd – naar Gent, hij werd er triomfantelijk onthaald.
‘De Gazette van Gend’ schreef: “Ontrent zes uren en half [’s avonds] wierd zyne komste tot de Stad ons aengekondigt door het los-branden van het Kanon der Schutterye aen de Brusselsche Poorte, door het spelen van onzen Beyaerd, en door het luyden van onze Triumph- en van alle de Klokken dezer Stad, (…)”
“Om vyf uren ’s avonds is den meer-gemelden Heer, onder het geleyde van een uytgelezen Detachement Vrywillige te peird, nae Brussel terug gekeerd, laetende in de herten van alle de Inwoonders der Hoofdstad van Vlaenderen de grootste gevoelens van hoogachtinge, liefde en herkentenisse (…)”
Hendrik van der Noot vertegenwoordigde een – tégen Jozef II – opstandig genootschap ten tijde van de ‘Brabantse Omwenteling’. In Gent vond hij bijval, niet in het minst bij Emmanuel Jean Joseph della Faille (1728-1808), Gents voorman tegen de hervormingen van Jozef II.
VOORAFGAAND
Een maand voorafgaand aan van der Noot’s bezoek aan Gent, had een volksleger Gent gedurende vier dagen belaagd. Niet de bevolking maar wel de Oostenrijkse troepen die er in het Spanjaardenkasteel en in de Kattenbergkazerne gevestigd waren, werden belaagd.
Tijdens de ‘Vier dagen van Gent’ – in november 1789 – noteerde een kroniekschrijver dat talrijke kloosterlingen op straat verschenen om elkeen tot de strijd tegen het keizerlijk leger aan te sporen: “men sag hun alhier en aldaer in de wapenen verschynen, het volk byeen roepen, en met den Gekruysten in de eene hand, en den saber in de andere, hetzelve aanwakkeren (…)”. Enkele rijke abdijen stonden in voor de financiering van de strijd der katholieke ‘Patriotten’.
Na de inname van Gent werd keizer Jozef II “afgezet” als graaf van Vlaanderen en werd meteen ook de Vlaamse onafhankelijkheid uitgeroepen. De plechtige afkondiging hiervan gebeurde op 4 januari 1790.
De nieuwe magistraat in het stadsbestuur werd de hier eerder vermelde Emmanuel Jean Joseph della Faille.
VONCK
Brusselse advocaat, Jan Frans Vonck (1743-1792), vertegenwoordigde een andere stroming binnen dat verzet tegen de keizer.
Terwijl van der Noot de situatie van voor de religieuze hervormingen van Jozef II wou herstellen, wou Vonck de maatschappij standenloos maken, en kerk en staat scheiden – naar Frans voorbeeld. Daar had men net de Franse Revolutie gehad… die nog doorwoedde.
Daar waar van der Noot had gerekend op buitenlandse tussenkomst om de Oostenrijkers te verdrijven, had Vonck een eigen volksleger opgericht.
Kolonel op rust Jan Andries Vander Mersch (1734-1792) – geboren in Menen – kreeg er de leiding over en mocht daarop de titel van luitenant-generaal dragen. Hij was hoofd van het volksleger dat Gent even had belegerd, waarover hierboven sprake.
Op 5 februari 1790 bezocht de nieuwbakken generaal Gent om de Citadel en de troepen te inspecteren (Uit: Désiré Destanberg, 1910: 212-213) Hij werd aan de Brusselsepoort door de overheden ontvangen.
Na een bezoek aan het Spanjaardenkasteel bracht hij een bezoek aan zijn zuster in het Groot Begijnhof. ’s Middags was hij de gast van de abt van Sint-Pietersabdij en ’s avonds van Jean Baptiste de Ghellinck de Nockere (1747-1814).
BOTSING DER VOLKSLEIDERS
Uit schrik dat er Frans-revolutionaire toestanden zouden kunnen ontstaan, verzette van der Noot zich tegen maatregelen die de positie van de kerk meer in gevaar brachten, w.o. de scheiding tussen kerk en staat. Dit bracht hem in conflict met de Vonckisten die een hervorming naar Frans – lees ‘Laïcisme‘ – voorstonden.
Op 4 maart 1790 was ‘Vonckist’ en luitenant-generaal Vander Mersch opnieuw in Gent. De spanningen tussen de aanhangers van van der Noot en die van Vonck stonden op scherp. Intussen was het huis van Vonck in Brussel geplunderd op last van van der Noot. Eerstgenoemde vluchtte naar Rijsel.
Vonckist Vander Mersch werd naar Brussel geroepen en op 13 april 1790 gearresteerd en opgesloten.
In Gent konden de Vonckisten echter nog op sympathie rekenen.
Op 2 mei 1790 werd een nieuwe ‘Collatie’ – lees Schepencollege avant-la-lettre – verkozen in de stad, en waren hierin de vonckisten in de meerderheid. Ze werden plechtig ingezworen op de Vrijdagmarkt. Zij begonnen een oppositie.
Na de vlucht van Vonck en na de arrestatie van Vander Mersch voelde Van der Noot zich echter sterk genoeg om de macht te grijpen. Dit bericht bereikte het Gentse stadsbestuur op 8 mei 1790.
ONAFHANKELIJKHEID NAAR AF
Op 1 december 1790 viel Brussel opnieuw in handen van het Oostenrijks-keizerlijke troepen. Het Vonckistenleger in Gent ontvluchtte dezelfde dag nog de stad.
Op 7 december werd Gent officieel bezet. Om 10 uur wachtte eene afvaardiging o.l.v. eerste schepen graaf Della Faille de Oostenrijkers op aan de Keizerspoort, en bood hen symbolisch de sleutels van de stad aan.
Keizer Leopold II kondigde een algemene amnestie af, waarvan gewezen luitenant-generaal Vander Mersch profiteerde.
Op 1 maart 1792 overleed keizer Leopold II onverwacht. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Frans II.
Na aanvallen van de Fransen die de de Zuidelijke Nederlanden belaagden, hergroepeerden de Oostenrijkers zich, en op 18 maart 1793 verwierven die opnieuw controle.
OOSTENRIJKERS VERDREVEN
Op 26 juni 1794 kwamen de Fransen echter terug. Naast Vlaanderen vielen ook de Noordelijke Nederlanden en het Prinsbisdom Luik in Franse handen. De Oostenrijkse periode was hiermee definitief achter de rug.
Geert Vandamme in zijn blog ‘Gandavum2‘:
“Op 4 juli 1794 doet generaal Jean-Charles Pichegru zijn intrede te Gent en in de vroege ochtend van de volgende dag wordt alles in gereedheid gebracht voor het planten van de ‘vrijheidsboom’ op de Vrijdagmarkt. Al snel krijgt de boom er gezelschap van een houten ‘vrijheidsbeeld’, geplaatst op de, sinds 13 november 1792, leegstaande sokkel waarop ooit het beeld voorstellende keizer Karel had gestaan. (…)” Het Franse tijdperk was ingeluid.
‘Gent in de 19de eeuw (1790-1914): een totaalbenadering’ is een werk van wijlen Geert Vandamme in zijn blog ‘Gandavum2‘ waaruit we putten voor ons verhaal hierboven. Hieronder kan je het hele verhaal lezen:
Met dank aan wijlen Geert Vandamme. Veel van de informatie in zijn werk is ontleend aan Désiré Destanberg, uit zijn boek ‘Gent onder Jozef II, 1780-1792‘
Lees ook op deze blog:
Lees ook op deze blog:
