STRATEN – Beluiken: 5 Gentse buurten in een video én uitleg

STRATEN/ STAD – 29 november 2019 – Het aantal beluiken of cité’s dat Gent heeft gekend, is overweldigend. In de vorige eeuw stonden meer beluiken in de stad dan vandaag het geval is. Vele werden afgebroken. Op het puin herrezen sociale woningen of appartementsgebouwen. Een aantal werd gerenoveerd. In onze video zie je de beluiken zoals ze er pakweg honderd tot vijftig jaar geleden bijstonden. De oude foto’s in de video getuigen ook van meerdere verloren gegane beluiken. We hebben ook aandacht voor een aantal bijzondere straten.

Methode. De video omvat vijf wijken. Claude Faseur deelde het beschikbare fotomateriaal in aan de hand van wijknummers, zoals gangbaar was aan het begin van de vorige eeuw. Wij herdoopten die nummers tot herkenbare buurtnamen: hartje Gent, Linkeroever, Nederschelde, Studentenbuurt en Brugsepoort. In de commentaren hieronder over de studentenbuurt voegden we informatie toe, onder andere over het Batavia-beluik, wat niet in de video voorkomt. De foto’s zijn van Gent-Geprent, tenzij anders aangegeven. De foto’s over Batavia – verderop op deze pagina – zijn van UgentMemorie. Opgepast: de genoemde wijken omvatten niet het volledige grondgebied van Gent, maar toch een flink deel ervan.

Quote: “Gent springt er in België uit door het verbluffend grote aantal beluiken en door de zeer vroege beluikenbouw. Vroeger hadden de Gentenaren het overigens niet over beluiken, maar over ‘cités’ en ‘poortjes’. Vanaf de jaren 1770 kent het Gentse beluikenfenomeen een explosieve groei. De bebouwde ruimte in de stad versnippert sterk. Op veel binnenterreinen en achterhoven worden minderwaardige arbeidershuisjes gebouwd. Kwantiteit is belangrijker dan kwaliteit. Rond 1840 wonen in Gent een kleine 20.000 mensen in 600 beluiken – een kwart van de inwoners op vijf procent van de beschikbare oppervlakte! In een rapport van 1848 beschrijven de Gentse dokters Mareska en Heyman de erbarmelijke leefomstandigheden in het beluik Batavia (…)” Quote uit: website Industriemuseum: ‘Vieze goten en verborgen gevels. Drie eeuwen Gentse beluiken‘

Hartje Gent omvat beluiken uit de volgende straten: Sint-Antoniuskaai, Corduwaniersstraat, Dobbelslot, Donkersteeg, Fabrieksplein (nu St Vincentiusplein), Gelukstraat, Grauwpoort (vroeger Korte Steenstraat), Kraanlei, Molenaarsstraat, Palingstraat (nu Groene Briel), Gravensteen en Tichelrei. Er waren in deze wijk 18 beluiken gelegen welke samen 157 huisjes telden. (in de oorspronkelijke indeling van Gent-Geprent de ‘1e wijk’ genoemd)

Linkeroever. De belangrijkste straten met beluiken in deze wijk zijn: Bijlokevest, Brandstraat, Brankardierstraat, Ekkergemstraat, Galgenberg, Godshuizenlaan, Hoogstraat, Koolsteeg, Krijgsgasthuistraat, Kromme Elleboog, Luxemburgstraat, Marialand, Prinsenhof, Raas van Gaverestraat, Rasphuisstraat, Rozemarijnstraat, Schokkebroersvest, Sint-Martensblindeken. Stoppelstraat, Twaalfkameren (cité Melchior), Wellingstraat, Wijngaardstraat, Zandpoort, Zilverhof. In deze wijk waren 33 beluiken gebouwd met in totaal 387 huizen. (in de oorspronkelijke indeling van Gent-Geprent de ‘2e wijk’ genoemd)

Schokkebroersvest. De oude foto van de Schokkebroersvest is bijzonder. Het straatje is verdwenen. Het lag tussen de Poel en Watergraafstraat. Het lijkt alsof op de rechterkant op de foto een restant van een oude stadsmuur te zien is. Op de achtergrond zien we vaag de barokke kapel van de Alexianen die bij hun klooster in de Sint-Michielstraat hoorde. De Alexianen stonden ook bekend als Schokkebroers, omdat ze mensen bijstonden die stervende waren (‘schokken’ betekent ‘sterven’). Bron

De kloostermuur zorgde aan de kant van de Schokkebroersvest voor een blinde muur. Niet voor een overblijfsel van de eerste stadsmuur zoals even verderop – aan de andere kant van de Oude Houtlei: de Turrepoortsteeg.

Nederschelde. Deze wijk telt de volgende straten: Brusselsepoortstraat, Doornsteeg, Klaproosstraat, Lange Boomgaardstraat, Rijke Klarenstraat, Sint Lievenspoortstraat, Visserij. Er waren in deze wijk 15 beluiken. Samen goed voor 157 huisjes. (in de oorspronkelijke indeling van Gent-Geprent de ‘4e wijk’ genoemd)

‘Canonyncstrate’. Claude Faseur vermeldt dat de oorspronkelijke ‘Canonyncstrate’, niet dezelfde straat is als de huidige Kanunnikstraat. Deze straat lag waar nu ongeveer de Sint-Amandstraat lag. De Persellestraat – afhellend naar de Leie – is verdwenen.

Het Batavia-beluik. Tussen de Rozier en de Plateaustraat, in de studentenbuurt, lag vanaf het Hollands Bewind de Bataviawijk – een citéwijk, berucht voor zijn dompelaars en de dodelijke ziektes die er heersten. De naam Batavia verwijst naar de hoofdstad van het toenmalige Nederlands-Indië. Het pleintje bij het Ugent-gebouw ’UFO’ werd ernaar genoemd. De naamgeving is een twijfelachtig eerbetoon aan Willem I. Hij was ook nog oprichter van Ugent. Lees ook op deze blog: Het Sint-Pietersplein: Van Graaf tot Prince

Dit beluik ontbreekt in de oude fotoreeksen van Gent-Geprent. Dat beluik is afgebroken om er universitaire gebouwen op te trekken. Dit gebeurde voorafgaand aan de expansie van Ugent – toen: R.U.G. – naar de huidige studentenwijk. Het beluik ruimde de plaats voor het nieuwe ‘Instituut der Wetenschappen’, met ingang aan de Jozef Plateaustraat. De beluikwijk werd in 1881 gesloopt. De effening van het Batavia-terrein, maakte het mogelijk dat het epicentrum van Ugent van het oude stadscentrum later zou verschuiven naar deze buurt. Bron  Lees ook op deze blog: Studenten in Gent, “heerkens van goed leven”

Het De Vreese-beluik bleef langer overeind dan het Batavia-beluik. Het had een monumentale ingang aan de kant waar nu de Blandijn is. Het werd gesloopt rond 1930. De bouw van de zogenaamde ‘Boekentoren’ en het ‘Hoger Instituut voor Kunstgeschiedenis en Oudheidkunde’ nam de plaats in van het De Vreese-Beluik dat er sinds het midden van de eeuw daarvoor in de wijk ingeplant was. Lees ook op deze blog: Het Sint-Pietersplein: Van Graaf tot Prince

Het laatst overgebleven huisje van dit beluik sneuvelde nog maar recent, door de bouw van het Ugent-’Centrum Vandenhove voor Architectuur en Kunst’. Vanaf toen bevond het epicentrum van Ugent zich in de wijk, die we vandaag de studentenbuurt noemen. Lees ook op deze blog: Studenten in Gent, “heerkens van goed leven”

Brugsepoort. De in ‘Gent-Geprent’ pagina over de 6e wijk situeert zich rond de Brugse Poort, met inbegrip van: Abrikoosstraat (De Koer van Loo, De Koer van Bambeke), Batterijstraat (beluik Het Luizengevecht), Bevrijdingslaan (beluik Boerenhof), Boerderijstraat (voorheen Peterseliestraat), Boomstraat, Brugse Steenweg, Brunelstraat (’t Begijnhoveke), Fonteineplein, Goudensterstraat (De Konijnepijp), Groendreef (Cité Blondeel), Hamerstraat (’t papieren Edeldom), Heershagestraat, Kerkstraat (nu Victor Frisstraat; beluik Hanenkoer), Kattenberg (Keizerinnekoer, Achterkoer), Kettingstraat, Kokerstraat, Korhoenstraat (De Karnemelkkoer), Meibloemstraat, Leiekaai, Noormanstraat, Peerstraat (Hof van Barmhartigheid), Phoenixstraat (Koer Vercruysse), Rasphuisstraat, Reinaertstraat (Vossenkoer), Scheringstraat, Schrijnwerkersstraat, Sikkelstraat, Strodekkersstraat, Ziniastraat, Zwaluwstraat… Er bevonden zich daar 47 beluiken. (in de oorspronkelijke indeling van Gent-Geprent de ‘6e wijk’ genoemd)

Het Luizengevecht. De zijstraten van de Phoenixstraat – dicht bij het Emilius Seghersplein met de Jan-Baptistkerk – vormden naar verluidt het beluik ‘Het Luizengevecht’. Er bestaat soms discussie over de exacte ligging. Deze straten zijn: Vossenkoer en Batterijstraat – straten die aflopen naar het noordelijke deel van de Coupure, bij de Zuidkaai/ Bargiekaai. De Stad heeft alvast het parkje aldaar ‘Het Luizengevecht’ genoemd. Bron