persblog.be – Verhalen uit en over Gent – naar hoofdpagina
Over de ‘Begijnhoffeesten’ 2023
Fotoboek onderaan deze pagina
STAD – 11 maart 2017 – In de tweede helft van de 19e eeuw werden de begijnen in het Oud Begijnhof gedwongen om te verhuizen naar het Groot Begijnhof in Sint-Amandsberg. Zes eeuwen eerder ontstond het begijnhof bij de Burgstraat. We gingen na welke de tijdsomstandigheden waren voor, tijdens en na – zowel bij het ontstaan als bij de verhuizing.
GRAVEN TUSSEN WAL EN SCHIP
Het tijdvak voor, tijdens en na de oprichting van het Oud Begijnhof: 12-13-14e eeuw…
Johanna van Constantinopel, of ‘van Vlaanderen’, schonk de grond aan de Begijnhofdries, buurt Burgstraat-Rabot, waarop het Sint-Elisabeth begijnhof – thans Oud Begijnhof – is kunnen ontstaan. Johanna (regeerperiode: 1206-1244) was een achternicht van graaf Filips van den Elzas, die tijdens zijn regeerperiode (1168-1191) Vlaanderen onafhankelijk poogde te maken van de Franse kroon, en die – net zoals zijn vader Diederik – op kruistocht vertrok.
Haar grootoom en overgrootoom. In die tijd van haar grootoom Filips en overgrootoom Diederik, werden de riddermilities en de adel buiten spel gezet. De burggraven – die als adellijke tussenschakel in opdracht van de graaf over de steden moesten waken, maar dit niet altijd in het belang van de graaf deden – moesten het onderspit delven ten gunste van benoemde baljuws. Dit gebeurde om de politiek van de steden te doorkruisen, omdat die naar onafhankelijkheid streefden ten aanzien van de graaf. Om zijn beleid kracht bij te zetten, liet Filips van den Elzas het Gravensteen uitbouwen tot een stenen burcht – zijn hoofdkwartier. De rijke stedelingen woonden al in stenen huizen. (Lees ook op deze blog: Van Gravensteen naar Prinsenhof)
Haar vader. Johanna dankte haar titel ‘van Constantinopel’ aan haar vader graaf Boudewijn IX (regeerperiode: 1195-1206) die naar deze stad op kruistocht vertrok, net zoals zijn nonkel en zijn grootoom hem dit hadden voorgedaan. Boudewijn liet zich tot keizer van Constantinopel in Byzantium (thans Istanboel) kronen en overleed er. Vanaf dan zette de Franse koning, Filips II, het graafschap onder druk, omdat hij zelf tegelijk koning en graaf over Vlaanderen wou zijn.
Johanna’s zuster, Margaretha II (regeerperiode: 1244-1278), zette het geslacht verder met haar zoon Guy van Dampierre (regeerperiode: 1278-1299) – die in 1302 – en erna – de confrontatie met het Franse leger moest aangaan, omdat hij tussen twee stoelen dreigde te vallen. Hij kon niet langer tegelijk pro-Franse kroon zijn, én de belangen van de Vlaamse steden dienen. De graven waren eerder al haast tussen wal en schip gevallen.
In de 14e eeuw werd deze tegenstelling weer eens ten top gedreven met de opstand onder leiding van lakenhandelaar Jacob van Artevelde (gestorven: 1345) tegen de de toenmalige graaf van Vlaanderen – Lodewijk van Nevers – en bijgevolg ook tegen de Franse kroon. Dit gebeurde bij de aanvang van de Honderdjarige oorlog. Deze had immers als gevolg dat Engeland de wolhandel met Frankrijk en de door haar bezette gebieden stopzette. Gezien de bloeiende lakennijverheid, was de wolhandel met Engeland echter van levensbelang voor Gent. Jacob van Artevelde ontpopte zich tot de facto Vlaams staatsman. Met behulp van de Engelse koning, schoof hij (tijdelijk) de Franse koning en de graaf opzij. Die laatste werd vervangen door Simon de Mirabello.
NA ZES EEUWEN BUITEN GESCHOPT
Het tijdvak tijdens de gedwongen verhuizing van het Oud Begijnhof naar Sint-Amandsberg: 19-20e eeuw
Wat vooraf ging. In 1795 lijfde het leger van Napoleon Bonaparte de Zuidelijke Nederlanden bij Frankrijk in. De website van het Groot Begijnhof: “Al snel worden verschillende besluiten en wetten uitgevaardigd die heel wat druk uitoefenen op het dagelijks leven in het Groot Begijnhof . Alle begijnhofgoederen worden eigendom van de Commissie der Burgerlijke Godshuizen van Gent.
Vanaf 1815, bij de stichting van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, waar Vlaanderen bij hoorde, vaardigt koning Willem een rist besluiten uit die op lange termijn zouden leiden tot de definitieve aftakeling van het Begijnhof.”
Het verdict. De website van het Groot Begijnhof: “Het Groot Begijnhof te Sint-Amandsberg is (…) gebouwd in 1874 voor de 700 bewoners, een honderdtal dames naast een zeshonderd begijnen, die het Oud Begijnhof Sint-Elisabeth in Gent moesten verlaten onder druk van het liberale stadsbestuur. Meer dan zes eeuwen lang huisden de begijnen al in hun Hof aan het einde van de Gentse Burgstraat”. En nu moesten ze vertrekken. Het verdict viel al in 1870.
De spanningen kaderden in het streven naar doorgedreven laïcisme in de jonge staat België. De liberale gezagdragers – gegroeid uit de industrialisering – rekenden af met de landadel, maar ook met de kerk, die in hun ogen een te machtige positie bezat. Ook een protestpartij – de Radicalen – keerden zich vaak tegen de kerk. Het Belgische politieke leven kwam in de greep van de klerikaal-antiklerikale polarisering. Marc Reynebeau spon dit verhaal – en veel meer – uit in een document van Ugent.
Het Oud Begijnhof werd gedeeltelijk ontmanteld. Bijzonder detail: de toegangspoort werd overgeplaatst naar de site van de Bijloke.
Telg uit de landadel – in deze hoedanigheid ook een doelwit van de nieuwe liberale rijken en hun antiklerikalisme – hertog Engelbert van Arenberg, kocht voor de begijnen een lap grond op de Sint-Baafskouter – ooit buitenverblijf van de monniken van de Sint-Baafsabdij. Daarop werd gebouwd in de vorm van een middeleeuwse stad – in een neogotische stijl. Uiteraard draagt ook het nieuwe begijnhof de naam van Sint-Elisabeth. Het officiële adres van het begijnhof werd: Engelbert van Arenbergstraat. Dit is in de buurt van de Dampoort. De familie van Arenberg was van oorsprong Duits, maar had eigendommen in Brabant en in de Vlaanders.
Na WOI rees een nieuw probleem voor het Groot Begijnhof Sint-Elisabeth, net als voor het Begijnhof OLV ter Hoyen aan de Lange Violettestraat. (Lees in het Archief 2015 van deze blog: Vijfwindgatenstraat en de verborgen toren) Beide waren eigendom van de familie van Arenberg, die – na WOI – in ongenade viel bij de Belgische staat. De begijnhoven werden onder zogenaamd ‘sekwester‘ geplaatst, maar korte tijd later verwierven de begijnen het begijnhof terug als eigen bezit onder de vorm van een vzw.
In 2003 overleed de laatste Grootjuffrouw – zeg maar: bazin van het begijnhof. Sindsdien is er geen echte begijnhofwerking meer. Echter zijn in de huisjes van de vroegere begijnen tal van organisaties gevestigd. Eén er van is het ‘Autisme Centraal‘. Ook worden huisjes op de huurmarkt voor particulieren aangeboden. Naar verluidt, is er een lange wachtlijst. F.D.
In de buurlanden
Toen het verdict viel dat de begijnen het Oud Begijnhof zouden moeten verlaten, brak de oorlog van 1870 tussen Pruisen en Frankrijk uit. Otto von Bismarck smoorde de kiem van het opnieuw opflakkerende imperialisme in Frankrijk onder Napoleon III – die ook een reële bedreiging was voor België. von Bismarck bezegelde daarmee ook de eenmaking van Duitsland.
Fotoboek: klik op rechterzijde van de foto om de volgende te bekijken
Lees ook op deze blog:
